Temel Gıda

Temel gıda nedir?

Temel gıda rutin olarak ve belirli miktarda yenilmektedir ve belirli bir kişi için standart bir beslenmenin baskın bir bölümünü oluşturmaktadır. Temel gıda, enerji ihtiyacının büyük bir bölümünü sağlamaktadır ve genellikle diğer besin maddelerinin de alınmasını içermektedir. Belirli bir toplumun temel gıda maddeleri, sıklık olarak her gün veya her öğün tüketilebilmektedir ve çoğu insan az miktarda life dayalı bir beslenme ile yaşamını sürdürmektedir.

Temel gıda özellikleri

Temel gıdalar bir yerden başka bir yere değişiklik göstermektedir. Ama genellikle hayatta kalma ve sağlık için ihtiyaç duyulan üç organik makro besinden bir veya daha fazlasını sağlayan ucuz veya hazır gıdalardır. Bu üç makro besin karbonhidratlar, yağlar ve proteinlerdir. Besinlerin tipik örnekleri yumruları, kökleri, tahılları, baklagilleri ve diğer tohumları içermektedir. Erken tarım uygarlıkları, gerekli besinleri sağlamaya ek olarak uzun süre bozulmadan depolanmaya elverişli olması sebebiyle bu gıdalara değer vermişlerdir. Bu tür bozulmayan gıdalar hasat dönemlerinde depolanmalarına karşın kuraklık zamanlarında veya soğuk ılıman kışlar gibi kıtlık mevsimlerinde bozulmadan kalan tek besinlerdir. Bolluk dönemlerinde daha geniş besin seçenekleri mevcut olabilir.

Çoğu temel bitkisel gıdalar ya buğday, arpa, çavdar, mısır veya pirinç gibi tahıllardan yada patates, yer elması, gulgas kökü, ararot veya manyok gibi nişastalı veya kök sebzelerinden elde edilmektedir. Diğer temel gıdalar bakliyatları (kurutulmuş baklagiller), saguyu (sago palmiye ağacının özünden elde edilir) ve meyveleri (ekmekagacı meyvesi ve muz gibi) içermektedir. Ayrıca temel gıdalar (bölgeye bağlı olarak) süpürge darısı, zeytin yağı, hindistan cevizi yağı ve şekeri (örneğin muz) içermektedir. Bir çok lif bitki kaynaklıdır. Fakat bazı topluluklarda beslenmenin birinci kaynağı balıkçılıktır.

Temel gıda maddeleri

Dünya'daki 50.000'den fazla yenilebilir bitki türü içinden yalnızca birkaç yüz tanesi insan gıda kaynaklarına önemli ölçüde katkıda bulunmaktadır. Tahıl ailesinde 10.000'in üzerinde tür olmasına rağmen 2000 yılın üzerinde bir sürede yalnızca birkaç tür sıkça yetiştirilmektedir.

Dünya'nın farklı bölgelerindeki temel gıdalar hava durumu, yerel arazi, tarım kısıtlamaları, edinilen tatlar ve ekosistem ile işlevsellik göstermektedir. Örneğin, ortalama Afrika diyetinde ana enerji kaynağı olarak, tahıl %46, kök ve yumrular %20 ve hayvansal ürünler %7 şeklindedir. Batı Avrupa'da ortalama diyetteki en önemli besin kaynakları olarak ise hayvansal ürünler %33, tahıl %26 ve kökler ve yumrular %4 şeklindedir.

Küresel insan nüfusunun birçoğu pirinç, buğday, darı (mısır), akdarı, sorgum, kökler ve yumruklar (patates, manyok, yer elması ve kulkas) gibi bitkisel besinler ve et, süt, yumurta, peynir ve balık gibi hayvansal besinlerden bir veya birden fazlası ile beslenerek yaşamını devam ettirmektedir. Bölgesel besinler çavdar, soya fasulyesi, arpa, yulaf ve teff (tatlı bir bitki) içermektedir.

Pirinç, mısır ve buğday ile birlikte insan gıda tüketiminin 3/2'sini kapsayan sadece 15 verimli bitki, dünyanın yiyecek enerjisi girişinin %90'ını karşılamaktadır (et hariç). Bu üç besin 4 milyarın üzerinde insanı ve pirinç ise neredeyse insanlığın yarısını beslemektedir.

Bu arada kökler ve yumrular gelişmekte olan ülkelerdeki 1 milyarın üzerinde insanın önemli besin kaynakları olup Sahra Altı Afrika'da bulunan nüfusun yarısının tükettiği besinin yaklaşık %40'ını oluşturmaktadır. Kökler ve yumrular, karbonhidratlar, kalsiyum ve C vitamini bakımından zengin fakat protein açısından düşüktür. Gelişmekte olan ülkelerde manyok kökü yaklaşık 500 milyon kişiye temel beslenme sağlayan önemli bir besindir.

Ekonomik kalkınma ve serbest ticaret ile birçok ülke düşük besin yoğunluğu olan temel gıda maddelerinden daha yüksek besin yoğunluğu sağlayan besin türevlerine ve daha fazla et tüketimine yönelmiştir. Bu eğilime rağmen, geleneksel gıda ürünlerinin beslenmedeki önemi giderek artmaktadır. Üstün beslenme, hastalık direnci ve daha yüksek verimle sahip daha iyi suşların belirlenmesi için çalışmalar devam etmektedir.

Kinoa (aslında Andes'ten gelen yalancı tahıl) gibi bazı gıdalar yüzyıllar önce de temel besinlerdi. Oca, ulluco ve horozibiği çiçeği tohumları, Andean tarihinde temel besin olduğu iddia edilen diğer gıdalardır. Kurutulmuş dövülmüş et, Kuzey Amerika Plains Kızılderililerinin temel bir gıdasıydı. 2010 yılında kinoa gibi "özel tahılların" tüketimi pirinç, buğday ve mısır gibi diğer besinlere oranla çok daha azdı. Daha önceleri popüler olup sonraları unutulan bu tahıllar yeniden değerlendirilmekte ve yeniden ekilmektedir.

Temel gıda maddesi üretimi

Çoğu temel besin modern ve geleneksel tarım yöntemleri kullanılarak üretilmektedir. Bununla birlikte, organik tarım yöntemlerini kullanarak temel gıda üretimi artmaktadır.

Dünyayı doyuran 10 ana lif kaynağı ve başlıca üretici ülkeler

		Dünya üretimi 2012	Ortalama dünya verimi 2010	Dünyanın en verimli ülkeleri 2012		Dünyanın en büyük üretici ülkeleri (2013)
Sırası	Mahsül	(metrik ton)	(hektar başına ton)	(hektar başına ton)	Ülke	(metrik ton)	Ülke
1	Mısır	873 milyon	5.1	25.9	Amerika Birleşik Devletleri	354 milyon	Amerika Birleşik Devletleri
2	Pirinç	738 milyon	4.3	9.5	Mısır	204 milyon	Çin
3	Buğday	671 milyon	3.1	8.9	Yeni Zelanda	122 milyon	Çin
4	Patates	365 milyon	17.2	45,4	Hollanda	96 milyon	Çin
5	Manyok	269 ​​milyon	12.5	34.8	Hindistan	47 milyon	Nijerya
6	Soya fasulyesi	241 milyon	2.4	4.4	Mısır	91 milyon	Amerika Birleşik Devletleri
7	Tatlı patates	108 milyon	13.5	33.3	Senegal	71 milyon	Çin
8	Yam	59,5 milyon	10.5	28.3	Kolombiya	36 milyon	Nijerya
9	Sorgumı	57.0 milyon	1.5	86.7	Amerika Birleşik Devletleri	10 milyon	Amerika Birleşik Devletleri
10	Pişirilen Muz	37,2 milyon	6.3	31.1	El Salvador	9 milyon	Uganda

Rafine etme

Pirinç genellikle tahıl olarak pişirilir ve tüketilir. Ancak diğer çoğu tahıl un haline dönüştürülür veya ekmek, makarna/erişte, lapa ve yemeklik püre gibi "peltelere" dönüştürülerek tüketilmektedir. Ezilmiş kök sebzeler poi ve fufuda dahil olmak üzere püreye benzer yemekler yapmak için kullanılmaktadır. Bakliyatlar (örneğin gram unu yapılan nohut) ve canna rhizomes gibi nişastalı kök sebzeler de un haline getirilebilmektedir.

Dengeli beslenme

Besleyici olmasına karşın sebze türü besinler genellikle tam kapsamlı besin sağlamamaktadır. Bu nedenden dolayı beslenme bozukluğunu engellemek için diğer besinlerin beslenme programına eklenmesi gerekmektedir. Eksiklik hastalığı olan pellegra birincil olarak mısırdan oluşan bir beslenme ile ilişkilendirmektedir. Beriberi hastalığı ise beyaz (rafine edilmiş) pirinç ile ilişkilendirilmektedir.

Tahılların besin değeleri

Aşağıdaki tablo ham tahılların tüketime uygun olmadığı ve sindirilemediği uyarısı ile birlikte başlıca sebze besinlerin ham hallerindeki besin içeriğini göstermektedir. Ham tahıllar filizlenmeli veya insan tüketimi için hazırlanmalı ve pişirilmelidir. Filizlenmiş ve pişirilmiş formda bu tahılların her birinin göreceli beslenme ve beslenme önleyici içeriği, ham hallerinden oldukça farklıdır (tabloda rapor edilmiştir). Patatesler de pişirilmelidir ve filizlenmemelidir.

Besin maddesi bileşeni:	Mısır  [A]	Pirinç (beyaz) [B]	Pirinç (kahverengi) [I]	Buğday [C]	Patates [D]	Manyok[E]	Soya fasulyesi (yeşil) [F]	Tatlı patates [G]	Yam [Y]	Sorgum [H]	Pişirilen Muz [Z]	Önerilen günlük miktar
Su (g)	10	12	10	13	79	60	68	77	70	9	65	3000
Enerji (kJ)	1528	1528	1549	1369	322	670	615	360	494	1419	511	8368-10,460
Protein  (g)	9.4	7.1	7.9	12.6	2.0	1.4	13.0	1.6	1.5	11.3	1.3	50
Yağ  (g)	4.74	0,66	2.92	1.54	0.09	0.28	6.8	0.05	0.17	3.3	0,37
Karbonhidratlar  (g)	74	80	77	71	17	38	11	20	28	75	32	130
Elyaf  (g)	7.3	1.3	3.5	12.2	2.2	1.8	4.2	3	4.1	6.3	2.3	30
Şeker  (g)	0.64	0.12	0.85	0,41	0,78	1.7	0	4.18	0.5	0	15
Kalsiyum  (mg)	7	28	23	29	12	16	197	30	17	28	3	1000
Demir  (mg)	2.71	0.8	1.47	3.19	0,78	0.27	3.55	0.61	0,54	4.4	0.6	8
Magnezyum  (mg)	127	25	143	126	23	21	65	25	21	0	37	400
Fosfor  (mg)	210	115	333	288	57	27	194	47	55	287	34	700
Potasyum  (mg)	287	115	223	363	421	271	620	337	816	350	499	4700
Sodyum  (mg)	35	5	7	2	6	14	15	55	9	6	4	1500
Çinko  (mg)	2.21	1.09	2.02	2.65	0.29	0.34	0.99	0.3	0.24	0	0.14	11
Bakır  (mg)	0.31	0.22		0.43	0.11	0.10	0.13	0.15	0.18	-	0.08	0.9
Manganez  (mg)	0.49	1.09	3,74	3.99	0.15	0,38	0,55	0.26	0.40	-	-	2.3
Selenyum  (μg)	15.5	15.1		70.7	0.3	0.7	1.5	0.6	0.7	0	1.5	55
C vitamini  (mg)	0	0	0	0	19.7	20.6	29	2.4	17.1	0	18.4	90
Tiamin  (B1) (mg)	0,39	0.07	0.40	0.30	0.08	0.09	0.44	0.08	0.11	0.24	0.05	1.2
Riboflavin  (B2) (mg)	0.20	0.05	0.09	0.12	0.03	0.05	0.18	0,06	0.03	0.14	0.05	1.3
Niasin  (B3) (mg)	3.63	1.6	5.09	5.46	1.05	0.85	1.65	0,56	0,55	2.93	0,69	16
Pantotenik asit  (B5) (mg)	0.42	1.01	1.49	0.95	0.30	0.11	0.15	0.80	0.31	-	0.26	5
B6 vitamini  (mg)	0.62	0.16	0,51	0.3	0.30	0.09	0.07	0.21	0.29	-	0.30	1.3
Folik asit  Toplam (B9) (μg)	19	8	20	38	16	27	165	11	23	0	22	400
A vitamini  (IU)	214	0	0	9	2	13	180	14187	138	0	1127	5000
E Vitamini , alfa-tokoferol (mg)	0.49	0.11	0.59	1.01	0.01	0.19	0	0.26	0,39	0	0.14	15
K1 vitamini  (μg)	0.3	0.1	1.9	1.9	1.9	1.9	0	1.8	2.6	0	0.7	120
Beta-karoten  (μg)	97	0		5	1	8	0	8509	83	0	457	10,500
Lutein + zeaksantin  (μg)	1355	0		220	8	0	0	0	0	0	30
Doymuş yağ asitleri  (g)	0.67	0.18	0.58	0.26	0.03	0.07	0,79	0.02	0.04	0.46	0.14
Tekli doymamış yağ asitleri  (g)	1.25	0.21	1.05	0.2	0.00	0.08	1.28	0.00	0.01	0.99	0.03
Çoklu doymamış yağ asitleri  (g)	2.16	0.18	1.04	0.63	0.04	0.05	3.20	0.01	0.08	1.37	0.07

• A - Sarı mısır
  
• B- Zenginleştirilmemiş ham uzun tahıllı beyaz pirinç 
  
• C- Sert kırmızı kış buğdayı 
  
• D- Etli ve kabuklu çiğ patates 
  
• E- Çiğ manyok 
  
• F- Ham yeşil soya fasulyesi 
  
• G- Çiğ tatlı patates 
  
• H- Çiğ sorgum 
  
• Y- Çiğ Yam 
• Z- Çiğ pişirilen muz 
• I- Çiğ kahverengi pirinç 

Not: Vurgulanan değer, bu temel yiyecekler arasındaki en yüksek besin yoğunluğudur. Dünyadaki daha küçük miktarlarda tüketilen diğer gıdalar bu değerlerden daha yüksek besin yoğunluğuna sahip olabilmektedir.