Tatlı Su

Tatlı su nedir?

Tatlı su dünya üzerinde doğal olarak buz tabakalarında, buzullarda, , buz dağlarında, bataklıklarda,  göller ve göletlerde , nehirler ve derelerde , akiferlerdeki yeraltı su kaynaklarında ve yeraltı nehirlerinde bulunur. Tatlı su genellikle çözünmüş tuzların ve diğer tüm çözünmüş iletkenlerin düşük konsantrasyonlarına sahiptir. Bu terim demirli su gibi mineral açısından zengin suları kapsarken, özellikle deniz suyu ve acı suyu kendine dahil etmemektedir. "Tatlı su" (İspanyolca "agua dulce") terimi, tuzlu suyun aksine tatlı suyu tanımlamak için kullanılmıştır. Tatlı su terimi içilebilir su ile aynı anlama gelmemektedir.  Çoğu yüzey ve yeraltı suyu içerdiği kimyasallar ve biyolojik kirlilikler nedeniyle bazı arıtma işlemleri  yapılmadan içilmeye uygun değildir.

Tatlı su sistemleri

Tatlı su habitatları lentik sistemler içinde ayrılmaktadır. Bu sistemlerden ilki lotik sistem olarak adlandırılan içinde hala su bulunan göletler, göller, bataklıklar ve çamurlardır. Diğeri ise kayalar ve akiferlerden akan akarsu sistemleridir. Buna ek olarak yeraltı suyu ve akarsuların arasında köprü olan bir bölgede birçok büyük nehirin altında bulunan  ve açık nehir kanalından daha fazla su içerebilen''hyporheic bölge  '' olarak isimlendirilen bir katman vardır. Ayrıca bu katman yeraltı suları ile doğrudan temas halinde olabilir. Dünyadaki tatlı suyun büyük kısmı buzullarda bulunmaktadır.

Tatlı su kaynakları

Neredeyse tüm tatlı suyun kaynağı atmosferde sis, yağmur ve kar şeklinde oluşabilen yağışlardır. Sis, yağmur ya da kar olarak düşen tatlı su, atmosferdeki çözülmüş maddeleri ve yağmur bulutların üzerinden geçtiği deniz ve karadan gelen maddeleri içermektedir. Sanayileşmiş bölgelerde yağmur tipik olarak asidiktir. Çünkü bu yağmurlar ; arabalar, fabrikalar, trenler, uçaklarda fosil yakıtların yakılması ve endüstriler tarafından atmosfere salınan gazlar nedeniyle kükürt ve nitrojen oksit içermektedir. Bazı durumlarda bu asit yağmurları nehir ve göllerin kirlenmesine sebep olmaktadır.

Kıyı kesimlerinde rüzgarlı hava koşullarında, deniz suyu rüzgar tarafından kaldırılarak yağmur bulutlarıyla temas edebilir. Böyle durumlarda kıyı kesimlerindeki tatlı sular ciddi anlamda tuz konsantrasyonu içerebilir. Ayrıca bu durum sonucunda tatlı sudaki sodyum , klor , magnezyum, sülfat ve düşük konsantrasyonda bulunan birçok bileşiğin seviyesi yükselebilir.

Çöl alanları , kurak alanlar veya tozlu topraklarda yağmur bulutları toprak veya toz alabilir. Bu yağmur bulutlarının başka yerlerde yaptığı yağışlar sonucunda diğer tatlı su kaynakları çözünmeyen katı maddeler ile kontamine olabilir. Aynı zamanda çöl topraklarının çözülebilen bileşikleride kontaminasyona sebebiyet verebilir. Bu yolla önemli miktarda madde taşınabilir.Kuzey Afrika'da bulunan demir açısından zengin Sahara Çölü'ndeki kum fırtınaları ile kalkan demir moleküllerinin aynı yolla taşınarak yağış şeklinde Brezilyaya düştüğü belirlenmiştir.

Tatlı su oranı

Su yaşayan tüm canlıların hayatta kalması için hayatı bir öneme sahiptir. Bazı canlılar tuzlu su kullanabilir . Fakat birçok memeli ve yüksek bitkileri de içeren birçok organizmanın hayatını devam ettirebilmesi için tatlı suya erişimi olmalıdır. Bazı karasal memeliler , özellikle çöl kemirgenlerinin hayatta kalmak için su içmeye ihtiyacı yokmuş gibi görülür. Fakat bu kemirgenler sahip oldukları mekanizma sayesinde tahıl tohumları ile su ihtiyacını karşılaşırlar. Ayrıca bu kemirgenlerin mekanizmaları maksimum derecede su tasarrufuna olanak sağlar.

Yeryüzündeki tüm sular baz alındığında okyanuslar, denizler ve tuzlu yeraltı suları %97 lik bir alanı kapsamaktadır. Sadece %2.5-2.75 alan içeren tatlı suyun ; %1.75-2'si donmuş buzullarda ve karlarda, %0.5-0.75'i yeralti kaynaklarında ve topraktaki nemde , %0.01 ve daha az oranda ise yüzeydeki göller, bataklıklar ve nehirlerde bulunmaktadır. Yüzeydeki tatlı suların yaklaşık %87 si göllerde bulunur. Bu göller arasında Büyük Afrika Gölleri %29 , Rusyadaki Baykal Gölü %20 , Kuzey Amerika Büyük Gölleri %21 ve diğer göller ise %14 lük dilimde tatlı su içermektedir. Bataklıklar, özellikle Amazon Nehri ve diğer nehirlerde küçük bir dengeleyici su kaynağıdır. Atmosfer %0.04'lük oranda su içermektedir. Yüzeyde tatlı su bulunmayan alanlarda yağış sebebiyle gelen su, daha az yoğunluk nedeniyle alt tabakalarda bulunan tuzlu suyun üzerinde toplanabilir. Dünyadaki tatlı suyun önemli bir kısmı buzullarda bulunmaktadır. Çöl gibi birçok alanda temiz suyun dağıtılması ile ilgili sıkıntılar mevcuttur.

Tatlı su tanımı

Tatlı su, 500 ppm'den daha az çözünmüş tuzlu su olarak tanımlanabilir.

Diğer kaynaklar tatlı su için daha yüksek tuzluluk sınırları verir, örneğin 1000 ppm veya 3000 ppm.

Su organizmaları

Tatlı su, suda yaşayan organizmalar için hipotonik bir ortam yaratır. Bu geçirgen derili ve solungaç bulunan organizmalar için problem yaratmaktadır. Bu canlılarda fazla su dışarı atılmaz ise hücre patlayabilir. Bazı protistalar kontraktil vakuollar ile bu sorunu çözebilirken, bazı tatlı su balıkları ise böbrekler aracılığıyla fazla suyu dışarı atmaktadır. Ancak suda yaşayan birçok organizmada ozmotik basıncı düzenleme yeteneği sınırlı olması nedeniyle sadece belirli bir tuzluluk aralığında yaşayabilirler. Diyadrom balıkları tatlı ve tuzlu su arasında göç edebilme yeteneğine sahiptir. Bu tür canlılarda göçler esnasında ortamdaki tuzluluk oranına bağlı olarak bazı hormonlar sayesinde ortama adapte olabilme yetenekleri vardır. Bu süreçte yılan balığı (Anguilla anguilla) prolaktin hormonu kullanırken, somon balığında (Salmo salar) kortizol hormonu  önemli bir rol oynamaktadır.

Birçok deniz kuşu fazla tuzlu suyu atmak için özel bezlere sahiptir. Benzer şekilde Galapagos Adaları'ndaki deniz iguanaları fazla tuzu burun bezlerinde toplayıp, hapşırarak dışarı atmaktadır.

Tatlı suyun önemi

Hidrolojik ekosistemlerdeki önemli bir kaygı su akışının yenilenmesi ve korunmasıyla birlikte minimum akışı korumaktır. Tatlı su tüm ekosistemlerin hayatta kalması için gerekli önemli bir doğal kaynaktır. Tatlı suyun , insanlar tarafından sulama ve endüstriyel uygulamalar gibi alanlarda kullanılması akarsu ekosistemleri üzerinde ciddi olumsuz etkiler bırakabilir.

Petrol sızıntısı da dahil olmak üzere insan aktivitesi sonucu oluşan kirlilikler tatlı su kaynakları için tehlike oluşturmaktadır. Şuana kadar meydana gelen en büyük petrol sızıntısı 15 Ocak 1999 da Magdalena/ Arjantin'de Royal Dutch Shell isimli tanker gemisi tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu sızıntı içilebilir su kaynakları, çevre, hayvanlar ve bitkiler için oldukça kirletici olmuştur.

Tatlı ve kirletilmemiş su Dünya üzerindeki toplam suyun %0.003'ünü oluşturmaktadır.

Tarımda tatlı su

Peyzajlarda yapılan tarım amaçlı değişikliklerin tatlı su akışına büyük etkileri vardır. Ağaçların kesilmesi ve toprağın değiştirilmesi yerel çevrede tatlı su akışını değiştirmekte ve aynı zamanda su döngüsünede etki etmektedir. Sonuç olarak tarıma elverişli topraklarda daha fazla tatlı su depolanır. Ancak tatlı suyu tüketen tarım faliyetleri su kaynaklarının azalmasına ve eko sistemde büyük tahribata sebep olmaktadır. Avusturalya'da yapılan aşırı yoğun sulama faaliyetleri sonucunda kara alanlarının %33'ü tuzlanma riski ile karşı karşıyadır.Tarım ile ilişkili olarak Dünya Merkez Bankası besin üretimi ve su yönetimi meselelerinin giderek artan bir global bir sorun olarak müzakerelere tâbi tutulmasını hedeflemektedir.

Sınırlı tatlı su kaynakları

Tatlı su yenilenebilir ve değişken olmasına karşın sınırlı bir kaynaktır. Tatlı su yalnızca su döngüsü ile yenilenmektedir. Bu su döngüsü denizler , göller, ormanlar , toprak ve nehir sularının buharlaşıp tekrar yağmur olarak yeryüzüne dönmesi şeklindedir. Ancak eğer tatlı su insan aktivitesi sonucu doğal yenilenmeden daha hızlı bir şekilde tükenirse bu durum yeraltı ve yerüstü kaynaklarda bulunan suyun azalması ile sonuçlanabilir. Bunun sonucunda ise çevre ve çevreyle ilişkisi bulanan ortamlarda ciddi hasara neden olabilir.

Tatlı suyun azalması

Tatlı su çekilmesi buharlaşma kayıpları hariç, herhangi bir amaçla kullanmak için kaynaklardan su alınmasıdır. Alınan su tamamen tüketilmek zorunda değildir. Bir kısmı daha sonra kullanılmak üzere havzaya geri döndürülebilir.

Tatlı suyun azalma sebepleri

Dünya nüfusunun artması ve kişi başına su kullanımında artış, tatlı suyun kullanılabilirliği üzerinde artan sıkıntıları ortaya koymaktadır. Dünya Bankası, tatlı su ekosistemleri tarafından değişen iklimlere verilen cevabın birbiriyle ilişkili 3 bileşenle açıklanabileceğini belirtmektedir.Bu bileşenler su kalitesi, su miktarı veya hacmi ve su zamanlamasıdır. Birinde yapılacak bir değişiklik, diğerlerinde de değişikliklere neden olur. Su kirliliği ve ardından ötrifikasyon, tatlı suyun kullanılabilirliğini de düşürür.

Gelecekte tatlı su

Hali hazırda Dünya'nın birçok yerinde su mevcudiyeti konusunda sıkıntılar vardır. Nüfus artışıyla birlikte tek bir kişinin kullandığı su miktarı da artmaktadır ve bu durumun kötüleşmeye devam etmesi beklenmektedir. Gelecekteki su sıkıntısı kanalizasyon, sağlık ve tahıl üretimi gibi birçok alanı etkileyebilir ve insan popülasyonları için zararlı olabilir.

Tatlı su kullanım alanları

Dünyadaki sekiz kişiden birinin güvenli suya erişememesi, bu kaynağı temkinli bir şekilde kullanma açısından önemlidir. Yerel bazda suyun en iyi şekilde kullanılması, muhtemelen en iyi çözümü sağlar. Yerel toplulukların tatlı su kullanımını planlamaları  ve insanların belirli bitki ve hayvanların su kullanma şekillerinden haberdar edilmesi gerekmektedir.

Bir rehber olarak, aşağıdaki tablolar bazı göstergeler sağlamaktadır.

Tablo 1 İnsan ihtiyaçları için önerilen temel su gereksinimleri (kişi başı)

Aktivite	Minimum, litre / gün	Aralık / gün
İçme suyu	5	2-5
Sanitasyon Hizmetleri	20	20-75
Banyo	15	5-70
Yemek Pişirme ve Mutfak	10	10-50

Tablo 2. Farklı hayvancılık sınıflarının su gereksinimleri

Hayvan	Ortalama / gün	Aralık / gün
Süt ineği	76 L	57 ila 95 L
İnek-buzağı çifti	57 L	8 ila 76 L
1.yaşındaki sığır	38 L	23 ila 53 L
At	38 L	30 ila 53 L
Koyun	8 L	8 ila 11 L

Tablo 3 Mevsimlik ekin su ihtiyaçlarının yaklaşık değerleri

Mahsül	Mahsül su ihtiyacı mm / Toplam büyüme periyodu
Muz	1200-2200
Arpa / Yulaf / Buğday	450-650
Lahana	350-500
Turunçgiller	900-1200
Soğanlar	350-550
Bezelye	350-500
Patates	500-700
Şeker kamışı	1500-2500
Domates	400-800

Tatlı suya erişim

Kanada

Kanada, dünyadaki yenilenebilir temiz suyun yaklaşık % 7'sine sahiptir. Kanadalılar göller, akarsular ve yeraltı kaynaklarından suyu temin etmektedir. Daha sonra bu alınan sular tesislerde  temizlenip arıtılarak kullanıma uygun hale getirilmektedir.

Amerika Birleşik Devletleri

Amerika Birleşik Devletleri'nde diğer gelişmekte olan ülkelere nazaran kişi başına düşen su kullanım oranı daha fazladır. Örnek olarak, Amerikalıların sadece 1 günde duş alırken kullandıkları su miktarı, geri kalan tüm gelişmiş ülkelerde bir kişinin tüm gün boyunca kullandığı su miktarından daha fazladır.  Muhteşem yeşillikler, golf sahaları, büyük çeşmeler ve yüzme havuzları için aşırı miktarda su kullanan Las Vegas, kullandığı suyunun %90'ını Mead Gölü'nden almaktadır. Şuan Mead Gölü tüm zamanların en düşük seviyesindedir.

Gelişmekte olan ülkeler

Gelişmekte olan ülkelerde 780 milyon insanın temiz suya erişimi yoktur.  Yine gelişmekte olan ülkelerde, yetersiz su temini ve sanitasyondan dolayı insanlar en az bir hastalıktan muzdariptir.