Şerif Mardin

Şerif Mardin kimdir?

Şerif Mardin (1927 - 6 Eylül 2017) önde gelen bir Türk sosyolog, siyaset bilimci, akademisyen ve düşünürdü. 2008 yayınında "Türk sosyolojisinin duayeni" olarak adlandırıldı.

Şerif Mardin'in hayatı

Mardin 1927'de İstanbul'da dünyaya geldi. Babası, bir Türk büyük elçisi, Şemsettin Mardin'dir. Şemsettin Mardin, çok köklü bir aileden gelmektedir ve Arif Mardin ve Betül Mardin'in amcasıdır. Şerif Mardin'in annesi, İkdam adlı bir Osmanlı gazetesinin kurucusu Ahmet Cevdet'in kızı Reya Mardin'dir.

1944 yılında ABD'de lise eğitimini tamamladı. 1948'de Stanford Üniversitesi'nde siyasi bilimler alanında lisans eğitimini tamamladı. Daha sonra 1950'de Johns Hopkins Üniversitesi'nden uluslararası ilişkiler alanında yüksek lisans diploması aldı. 1958'de Stanford Üniversitesi'nde siyaset bilimini bitirdi. Doktora tezi Princeton Üniversitesi Yayınları tarafından, 1962'de "Genç Osmanlı Fikrinin Doğuşu" başlığıyla yayımlandı.

Şerif Mardin'in akademik kariyeri

Akademik hayatına 1954'te Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde başladı ve görev süresi 1956 yılına kadar devam etti. Daha sonra 1958-1961 yılları arasında Princeton Üniversitesi Doğu Araştırmaları Bölümü'nde araştırma görevlisi olarak çalıştı.  Harvard Üniversitesi Orta Doğu Enstitüsünde bir yıl araştırma görevlisi olarak çalıştı (1960-1961). 1961 yılında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'ne girdi. 1964 yılında doçent, 1969'da profesör oldu. Ankara Üniversitesi'ndeki akademik çalışmaları 1973 yılına kadar devam etti. Daha sonra Boğaziçi Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölümü'nde çalıştı. Daha sonra Mardin, 1999 yılında Sabancı Üniversitesi Sanat ve Sosyal Bilimler Fakültesi'ne katıldı. 2017 yılında ölmeden önce İstanbul Şehir Üniversitesi'nde dört yıl çalıştı.

Bu akademik görevlerin yanı sıra Columbia Üniversitesi, Princeton Üniversitesi, Kaliforniya Üniversitesi, Los Angeles, Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley, Oxford Üniversitesi, Ecoles des Hautes Etudes ve Sciences Sociales ve Syracuse gibi farklı üniversitelerde misafir öğretim görevlisi olarak profesörlük yaptı. 

Şerif Mardin'in dünya görüşü

Mardin, Osmanlı İmparatorluğuna odaklanarak, Osmanlı toplumsal yapısıyla ilgili birçok hipotez geliştirmiştir. Örneğin, Hegelcilik felsefi eğilimine göre, Osmanlı İmparatorluğunda merkezi hükumetten bağımsız olarak faaliyet gösterebilecek ve mülkiyet haklarına dayanan bir "sivil toplum" olmadığını savunmuştur. Dolayısıyla, sivil toplumun olmayışı, Batılı toplumların aksine, Osmanlı toplumundaki toplumsal evrim ve siyasi kültürde farklılaşmalara yol açmıştır. Mardin, Osmanlı toplumu için merkez ve çevre terimlerini kullanır ve toplumun şehir sakinlerinden meydana geldiği sonucuna ulaşır. Sultan ve yetkililer ile göçebeler bu kavrama dahildir. Şehir sakinleri merkez tanımlamasının içine ve göçebeler de çevre tanımlamasının içine dahil edilir. Merkezin ve çevrenin entegrasyonu başarılı olamamıştır. Bu iki toplumsal özellik, yani merkez ve çevre olgusu, ve başarılı bir entegrasyonun sağlanamaması, modern Türk toplumunda da görülmektedir ve Türkiye'deki en yaygın ikiliktir. Mardin, ana dili İngilizce olan ülkelere gönderme yaparak,  Jön Türkler görüşünün önemine değinmiştir. Hayatının ilk yıllarında bu akım içinde yer alan Said Nursi'nin fikriyatını analiz etmiştir.

Türkiye'de modernleşme sürecini ana akım çerçevesinde değerlendirmek yerine, bu konuda alternatif bir yaklaşımı benimsemiştir. Türk modernizasyonunun çok boyutlu olduğunu iddia etmiştir. Bu nedenle; Kemalizm felsefesinin bir sonuncu olarak, çift taraflı bir şeklide ortaya çıkan indirgemecilik, Türkiye'deki modernleşme süreci için tatmin edici bir analiz sağlayamaz. Öte yandan, Mardin, merkez ve çevre arasındaki boşluğun Türk modernleşme sürecinde de devam ettiğini savunmuştur. Mardin, Kemalizmin başarılarını da ele almıştır. Ona göre Kemalizm başarısız olmuştur. Ancak, bu başarısızlığın nedeni, halk tarafından kabul edilen değerlere karşı duyarlı olmadığı gerçeğiyle ilgili değildir. Asıl sebep; Kemalizmin, Aydınlanma mirası ile bir bağ kurabilmek için gerekli unsurları tek başına taşımamasıdır. Kısacası, Kemalizm kendini tanımlayacak ve gelecek kuşaklara aktarılacak metinler ve ahlak kuralları felsefesi geliştiremedi.

Mardin, Türklerin İslam ile olan bağlarını ve diğer Müslüman ülkelerden farklı olan ülke vizyonlarını belirten "Türk İstisnacılığı" kavramını ortaya koymuştur. Mardin, Türkiye'de din ve devlet arasındaki ayrımın Mustafa Kemal Atatürk'ün devrimlerinden biri olduğunu kabul etmemiştir.

Bu ayrımın Osmanlı döneminde başladığını iddia etmiştir. Laiklik ile ilgili olarak Mardin, terimin Türkiye'deki istisnai kullanımını yansıtan bir görüş ortaya koymuştur. Türkiye'de laikliğin dine karşı düşman bir devlet yaklaşımında olmadığını belirtmiştir. Aslında, Türkler için laiklik; devletin, dinden sadece "bir milimetre" önce gelmesi anlamına gelmektedir. Mardin ayrıca, bu bağlamda İslam'ın ve din adamlarını da içeren temsilcilerinin, birey ve devlet arasında ara bulucu olarak işlev gördüğünü belirtmiştir. İslam aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğunun son dönemlerinde, çevre kavramı içine giren topluluklar arasında birleştirici bir kanunlar bütünüydü.

2007 yılında, "Mahalle baskısı" diye bir tabir kullanan Mardin, ülkede İslami yaşam tarzının giderek yükselişe geçmesiyle beraber laik Türk toplumunda ortaya çıkan bir sosyolojik gerçekliğe atıfta bulundu.

Şerif Mardin'in eserleri

Şerif Mardin kitapları

Mardin, din ve Türkiye'de modernleşme ve toplum hakkında birçok kitap yazdı. Bu kitaplardan bazıları aşağıda listelenmiştir:

• Modern Türkiye'de Din ve Toplumsal Değişim: Bediüzzaman Said Nursi Örneği, Albany, NY: New York Devlet Üniversitesi, 1989
  
• Genç Osmanlı Fikrinin Doğuşu: Türk Siyasi Düşüncelerinin Modernleşmesi Üzerine Bir Çalışma, Syracuse, NY: Syracuse Üniversitesi Yayınları, Temmuz 2000
• Türkiye'de Laiklik , İstanbul: Konrad Adenauer Vakfı Yayınları, Mart 2003
• Osmanlı İmparatorluğunda Merkez ve Çevre, New York: Syracuse Üniversitesi Yayınları 2005
• Osmanlı İmparatorluğunun Son Dönemlerinde Ulus Yapısı, Leiden: ISIM 2005
• Türkiye'de din, toplum ve çağdaşlık, Syracuse, NY: Syracuse Üniversitesi Yayınları, Temmuz 2006