Paralı Yol

Paralı yol nedir?

Ücretli yol ya da paralı geçit olarak da bilinen paralı yol, geçiş için bir ücretin (geçiş ücreti) belirlendiği kamusal veya özel bir kara yoludur. Paralı yol uygulaması, yolun yapım ve bakım masraflarının telafi edilmesine yardımcı olmak için tipik olarak uygulanan bir yol fiyatlaması şeklidir.

Yürüyerek, yük arabasıyla veya at sırtında geçen yolculardan ücret toplayan paralı yollar, antik dönemden beri bazı şekillerde var olmuştur. Ancak paralı yolların önemi otomobilin ortaya çıkması ile birlikte arttı. Birçok modern paralı yol, sadece motorlu araçlar için ücret talep ediyor. Ücretin miktarı genellikle araç tipi, ağırlığı veya aks sayısına göre değişir. Yük kamyonları için genellikle arabalar için alınandan daha yüksek bir ücret alınır.

Geçiş ücretleri; ücret kabinleri, paralı yol gişeleri, plazalar, istasyonlar, bariyerler veya kapılar olarak bilinen noktalarda toplanır. Bazı ücret toplama noktaları insansızdır ve kullanıcı, doğru geçiş ücreti ödendikten sonra kapıyı açan bir makineye para yatırır. Maliyetleri düşürmek ve zaman gecikmesini en aza indirmek için günümüzde birçok ücret, bir ücret karşılığında gönderenin transponderi (radyo sinyallerini algılayan ve farklı bir sinyale dönüştüren cihaz) ile elektronik olarak iletişim kuran otomatik veya elektronik para toplama ekipmanının bazı biçimleri tarafından toplanmaktadır. Genellikle, transponderi olmayan kullanıcılar için ücret kabinleri gereklidir. Ücretler genellikle önceden ödenmiştir veya bağlı bir kredi kartı servisinden otomatik olarak toplanır. Bazı ücretli yolların, ücretleri ödemeyen sürücülerin ve araç plakalarının fotoğraflarını çeken otomatik ücretlendirme sistemleri vardır. Genellikle kendilerine gönderilen geçiş ücreti faturasını postayla alırlar.

Ücretli yollarla ilgili yapılan eleştiriler, ücreti durdurmanın ve ödemenin zamanını ve ücret kabini operatörlerinden kaynaklanan masrafı (bazı durumlarda gelirin yaklaşık üçte birine kadar) içerir. Otomatik geçiş ücreti ödeme sistemleri, bu ikisinin de en aza indirilmesine yardımcı olur. Bazıları aynı yol için yakıt vergileri ve geçiş ücreti şeklinde iki kez ödeme yapmayı reddeder.

Paralı yollara ek olarak, kamu otoriteleri tarafından ücretli köprüler ve ücretli tüneller de yapıların maliyetini karşılamak üzere fonlar üretmek için kullanılır. Bazı geçiş ücretleri gelecekteki bakım ya da altyapı geliştirme ödemeleri için bir kenara ayrılır ya da geçiş ücreti uygulaması, yerel yönetimlerce genel bir para kaynağı olarak kullanılır ve burada geçiş ücretleri ulaşım olanakları için tahsis edilmemiştir. Bu, bazen merkezi hükümet mevzuatı tarafından kısıtlanır veya yasaklanır. Ayrıca trafik tıkanıklığını ve hava kirliliğini azaltmak için ulaşım talep yönetimi aracı olarak sınırlı sayıda kentsel alanda yol tıkanıklığı fiyatlandırma planları uygulanmıştır.

Paralı yolların tarihçesi

Antik çağlarda paralı yollar

MÖ 7. yüzyılda hüküm süren Aşurbanipal'in rejimi altında Susa-Babil kara yolunu kullanan yolcuların yol ücretini ödemesi gerekiyordu. Bu nedenle ücretli yollar, en azından son 2.700 yıldır var olmuştur. Aristo ve Pliny, Arabistan ve Asya'nın diğer bölgelerindeki geçiş ücretlerine atıfta bulunmaktadır. Hindistan'da Arthasastra, MÖ 4. yüzyıldan önce geçiş ücretlerinin kullanımını yazar. Germen kabileleri, dağ geçişleri boyunca yolculardan ücret talep ettiler. Geçiş ücretleri, 14. ve 15. yüzyılda Kutsal Roma İmparatorluğu'nda kullanılmıştır.

Orta Çağda paralı yollar

Bir 14. yüzyılın örneği (bir yol için değilse de), iki nehrin birleştiği stratejik bir noktaya inşa edilen Hollanda'daki Loevestein Kalesi'dir. Nehir boyunca seyreden teknelerden nehir ücretleri tahsil edilirdi.

Çoğu modern Avrupa yolu, başlangıçta inşaat ve bakım masraflarını telafi etmek amacıyla ve öncelikli olarak yerel sakinler dışındaki kimselerin ödediği vergilerden gelen para kaynağı olarak inşa edilen paralı yollardı. 14. yüzyılda İngiltere'sinde, en yoğun kullanılan yolların bazıları, yol döşeme bağışları yoluyla toplanan para ile onarıldı. Yaygın ücretli yollar bazen yüksek ücretleri nedeniyle trafiği öyle kısıtladı ki, yerel açlıkları veya kıtlıkları hafifletmek için gereken ticarete ve ucuz ulaşıma engel oldular.

Birleşik Krallık paralı yolları

Paralı yol tröstleri (ortaklıkları) İngiltere ve Galler'de yaklaşık 1706'dan beri birkaç tane ve daha az bakımlı olan yol yüzünden daha iyi yollara duyulan ihtiyaca cevap olarak kuruldu. Paralı yol tröstleri, Britanya'daki ana yolları inşa etmek, geliştirmek ve korumak üzere nakit para toplamak için verilen yetkilerle, bireysel Parlamento Yasaları ile kuruldu. 1830'lu yıllarda en yoğun oldukları zaman, İngiltere ve Galler'deki yaklaşık 30.000 mil (48.000 km )'lik ücretli yol ile neredeyse 8.000 ücretli geçiş kapısından ücret alan 1000'den fazla tröst hizmet verdi. Tarımsal ve endüstriyel malları ekonomik olarak dağıtmak için kullanılan İngiltere ve Galler'deki ana yolların çoğunun bakım ve iyileştirilmesinden nihai olarak tröstler sorumluydu. Yolu kullananlar tarafından ödenen geçiş ücretleri, yol yapım ve bakımı için genel vergilendirmeden kaynaklanmayan bir gelir kaynağıydı. Paralı yol tröstleri, 1870'lerden itibaren kademeli olarak kaldırıldı. Çoğu tröst, mevcut yolları geliştirdi, ancak genellikle yalnızca kısa mesafeler için bazı yeni yollar inşa edildi. Thomas Telford'un Holyhead yolu, Londra'dan Watling Caddesi'ni izledi, ancak bu yol, büyük ölçüde Shrewsbury ve özellikle Llangollen haricinde yeni bir rota oluşturmada istisnai bir durumdu. 19. yüzyılın başlarında inşa edilen, birçok ücret kabinine sahip yolların çoğu şimdi A5'dir. Modern zamanda önemli bir ücretli yol, Birmingham'da M6 üzerinde trafik tıkanıklığını hafifleten M6 Toll'dur.

Diğer ücretli yollar

19. yüzyılda Kanada'daki bazı şehirlerde ücretli yollar vardı. Toronto'dan yayılan yollar, kullanıcıların cadde (Yonge Caddesi, Bloor Caddesi, Davenport Yolu, Kingston Yolu) boyunca ücretli geçiş kapılarına ödeme yapmasını zorunlu kıldı ve 1895'ten sonra bu uygulama kaldırıldı.

19. yüzyılın tahta yolları, genellikle paralı yollar olarak işletiliyorlardı. ABD'nin ilk motorlu araç yollarından biri olan Long Island Motor Parkway (10 Ekim 1908'de açıldı), Cornelius Vanderbilt'in büyük torunu II. William Kissam Vanderbilt  tarafından inşa edilmiştir. Yol, 1938'de vergi iadelerine karşılık olarak New York eyaleti tarafından devralınınca kapatıldı.

20. yüzyıl'da paralı yollar

20. yüzyılda Avrupa'da, otoyol ağlarının inşasının ve köprüler ve tüneller gibi özel ulaşım altyapısının finanse edilmesi için, yol geçiş ücretleri getirildi. İtalya, 1924'de Milano yakınlarındaki 50 km'lik bir otoyol üzerinde otoyol ücretleri alan ilk Avrupa ülkesiydi. İtalya'yı, 1927'de şehirler arasındaki ve şehirler çevresindeki otoyol ağı için ücret alan Yunanistan izledi. Daha sonra 1950'li ve 1960'lı yıllarda Fransa, İspanya ve Portekiz, büyük devlet borçları olmaksızın büyük oranda bu altyapının hızlı bir şekilde gelişmesine imkân veren imtiyazların yardımıyla otoyollar inşa etmeye başladılar. O zamandan beri, AB üyesi ülkelerin çoğunda, yol geçiş ücretleri getirildi.

Paralı yolların ücretlendirilmesi

Yol geçiş ücretleri geleneksel olarak belirli bir ulaşım (örneğin şehir) için veya belirli bir altyapı (örneğin yollar, köprüler) için toplandı. Bu konseptler geçen yüzyıla kadar yaygın bir şekilde kullanılıyordu. Bununla birlikte, teknolojideki evrim, farklı konseptlere dayanan yol ücretlendirme politikalarının uygulanmasını mümkün kıldı. Farklı ücretlendirme konseptleri, ücretlendirmenin amacı, ücretlendirme politikası, ücretlendirme ağı, tarife sınıfı türevleri vb. ile ilgili farklı gereksinimlere uyacak şekilde tasarlanır.

Zamana Dayalı Ücretler ve Ulaşım Ücretleri: Zamana dayalı ücretlendirme sisteminde yolu kullananlar, ilişkili altyapıyı kullanabilecekleri belirli bir süre için ödeme yapmak zorundadırlar. Pratik olarak aynı ulaşım ücretleri için, yolu kullananlar belirli bir süre veya birkaç gün boyunca sınırlı bir bölgeye ulaşım için para öderler.

Otoyol ve diğer altyapı ücretlendirmesi: İngilizcedeki 'tolling' terimi, bir köprü, tünel, dağ geçidi, otoyol ruhsatı veya bir ülkenin otoyol ağının tamamı gibi iyi tanımlanmış özel ve oldukça pahalı bir altyapının ücretlendirilmesi için kullanılır. Manuel olarak bariyer kontrollü ücret plazası veya serbest akışlı çok şeritli bir istasyon olsun, klasik olarak bir araç ücretlendirme istasyonundan geçerken bir ücret talep edilir.

Mesafe veya Alan Ücretlendirmesi: Bir mesafe veya alan ücretlendirme sistemi konseptinde, araçlardan, belirli bir alanda aldıkları toplam mesafeye göre ücret talep edilir.

Bazı ücretli yollar yalnızca tek yön için ücret alır. Avustralya'daki Sidney Limanı Köprüsü, Sidney Limanı Tüneli ve Doğu Yolu (bunların hepsi şehre çıkan ücretli yollardır), Büyük Britanya'daki M4'ün Severn Nehri'ni kestiği yerdeki Severn Köprüleri, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Delaware River Port Authority tarafından işletilen Pennsylvania ve New Jersey arasındaki geçitler, New York ve New Jersey Port Authority tarafından işletilen New Jersey ve New York arasındaki geçitler ve Lantau Adası ve Hong Kong'un geri kalanı arasındaki tek araç ulaşım yolu olan Lantau Bağlantısı tek yön için ücret talep eden yollardır. Bu teknik, dolambaçlı yollarda yüksek geçiş ücretinden kaçınmak için veya ücret farkları küçük olduğunda pratiktir.

Paralı yollarda ödeme şekilleri

Geleneksel olarak ücretler bir geçiş ücreti kapısında elden ödenir. Ödemeler hâlâ nakit olarak yapılabilse de, şimdi kredi kartı, ön ödemeli kart veya elektronik geçiş ücreti toplama sistemi ile ödeme yapmak daha yaygındır. Bazı yerlerde, ödeme, ön cama yapıştırılmış etiketler kullanılarak yapılır.

Üç ücretli yol sistemi mevcuttur: Açık (ana hat bariyerli geçiş ücreti plazaları); kapalı (giriş/çıkış geçiş ücretleri ile) ve açık yol (geçiş ücreti kabinleri yok, yalnızca giriş ve çıkışlardaki veya yolun ana hattındaki stratejik noktalardaki elektronik geçiş ücreti toplama yerleri). Modern paralı yollar genellikle bazen ana hat ücretleri ile desteklenen çeşitli giriş ve çıkış geçiş ücretleri ile birlikte bu üçünün birleşimini kullanırlar. Örneğin, Pennsylvania Turnpike ve New York Thruway, her iki sistemi de farklı bölümlerde uygularlar.

Açık bir geçiş ücreti sistemi üzerinde, tüm araçlar geçiş ücreti ödemek için otoyol boyunca çeşitli noktalarda dururlar (Araçların geçiş ücreti ödemek için durmadıkları "açık yol ücretlendirmesi" ile karıştırılmamalıdır). Bu, her çıkışta geçiş ücreti kabinlerini inşa etme ihtiyacı olmadığından para tasarrufu sağlarken, ana hat geçiş ücreti plazalarındaki (geçiş ücreti bariyerleri) trafik kuyrukları yüzünden trafik sıkışıklığına neden olabilir. Sürücülerin bir geçiş ücreti bariyerinin ardından açık ücretli yola girmesi ve bir sonrakinden önce çıkması mümkündür. Böylece ücretli yolda ücretsiz yolculuk etmiş olur. ABD'de "shunpiking" olarak bilinen bu uygulamayı önlemek için, çoğu açık paralı yolun, rampa ücretleri veya kısmi erişim kavşakları vardır.

Kapalı bir sistemde, araçlar otoyola girerken bir bilet alırlar. Bazı durumlarda, bilet çıkışta ödenmesi gereken ücreti gösterir. Çıkışta sürücü, belirlenen çıkış için listelenen miktarı ödemek zorundadır. Bilet kaybolursa, bir sürücü tipik olarak o karayolu üzerinde seyahat etmek için mümkün olan maksimum miktarı ödemek zorundadır. Ara girişler veya çıkışlar bulunmayan kısa paralı yolların sonunda yalnızca bir geçiş ücreti plazası olabilir ve sürücülerin her iki yönde de yolculuk yaparken ya giriş yaptıklarında ya da ücretli yoldan çıkış yaparken sabit bir ücret ödemeleri mümkündür. Kapalı geçiş ücreti sisteminin bir varyantında, ana hat bariyeri, ücretli yolun iki uç noktasında bulunur ve her kavşakta çıkış veya girişte ödenen bir rampa ücreti vardır. Bu durumda bir sürücü, bir sabit ücret rampada ve bir sabit ücret de ücretli yolun sonunda öder ve bilete gerek yoktur. Buna ek olarak, çoğu sistemde, sürücüler yalnızca nakit ve/veya bozuk para ile ücretleri ödeyebilirler. Banka kartı ve kredi kartı kabul edilmemektedir. Bununla birlikte, bazı paralı yollarda ATM'leri olan seyahat plazaları bulunabilir. Böylece sürücüler, geçiş ücretleri için durup nakit para çekebilirler.

Geçiş ücreti, paralı yolda seyahat edilen mesafe veya seçilen belirli çıkış ile hesaplanır. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Kansas Turnpike, Ohio Turnpike, Pennsylvania Turnpike, New Jersey Turnpike, Indiana Toll Road'un çoğu, New York Thruway ve Florida Turnpike şu anda kapalı sistemleri uyguluyorlar.

Garden State Parkway'deki Union Toll Plaza, otomatik para toplama makinesi kullanan ilk yerdi. Olayı anımsatan bir tabelada, ücret kabinlerinde toplanan ilk çeyreklik (25 sent) bulunuyor.

Birleşik Devletler'de RFID (Radio Frequency Identification (Radyo Frekansı Tanımlama)) elektronik geçiş ücreti toplama sisteminin ilk büyük dağıtımı 1989'da Amtech tarafından Dallas Kuzey Tollway üzerinde yapıldı. Dallas North Tollway'de kullanılan Amtech RFID teknolojisi, aslen Sandia Laboratuarlarında çiftlik hayvanlarını etiketleme ve izleme amaçlı olarak geliştirildi. Aynı yıl, Telepass aktif transponder RFID sistemi İtalya çapında tanıtıldı.

Ontario eyaletindeki Otoyol 407'de Kanada'nın ücret kabinleri yoktur. Bunun yerine, yolu kullanan her aracın ön camlarına monte edilmiş bir transponderi okur. (Bir transponderi olmayan araçların arka plakaları, otoyola girip çıkarken fotoğraflanır.) Bu uygulama, bu otoyolu, dünyanın ilk tam otomatik ücretli otoyolu yaptı. 407 kullanımı için faturalar aylık olarak gönderilir. Araçlarında elektronik transponder taşıyan 407 kullanıcılarından genellikle daha düşük bir ücret alınır. Bu yaklaşım tartışmasız olmadı: 2003'de 407 ETR, kullanıcılara geri ödeme yaparak bir sınıf eylemine karar verdi.

Birleşik Devletlerin Doğu Sahili'ndeki E-ZPass (Illinois'de I-Pass markası altında işletilmektedir) hemen hemen tüm ücretli yollarda kabul edilmektedir. Benzer sistemler arasında Florida'daki SunPass, Kaliforniya'da FasTrak, Washington Eyaletinde Good to Go ve Colorado'da ExpressToll yer alıyor. Sistemler, müşterinin aracına monte edilmiş küçük bir radyo transponderi kullanıyor ve böylece araç ücret bariyerini geçerken ön ödemeli bir hesaptan geçiş ücretini düşüyor. Bu sistem, ücret kabinlerindeki insan gücünü azaltıyor ve bu noktalardaki ücretleri ödemek için tam durma ihtiyacını azaltarak trafik akışını ve yakıt verimliliğini artırıyor.

Müşterinin geçerken hiç yavaşlamasına gerek olmayan elektronik olarak ücret toplama için özel olarak bir turnike tasarlayarak, açık yolda ücretlendirmeyi gerçekleştirmek mümkündür. ABD Texas eyaleti, Texas 121 üzerinde gişe kabini bulunmayan bir sistemi test ediyor. Geçiş ücreti etiketi olmayan sürücülerin plakaları otomatik olarak fotoğraflanır ve aracın kayıtlı sahibi, etiketli araçlardan daha yüksek bir oranda aylık bir fatura alır.

ABD'nin doğusundaki ilk tam elektrikli paralı yol olan InterCounty Connector (Maryland Güzergahı 200) Şubat 2011'de kısmen trafiğe açıldı ve son kısmı Kasım 2014'de tamamlandı. Başka bir tam elektrikli ücretli yol olan Triangle Expressway'in ilk bölümü, 2012 yılının başında Kuzey Carolina'da açıldı.

Ücretli yolların yönetimi ve finansmanı

Bazı ücretli yollar, Yap-İşlet-Devret sistemi gibi sistemler altında yönetilmektedir. Özel şirketler yolları inşa ederler ve onlara sınırlı bir franchise (işletme yetkisi) verilir. Franchise sona erdiğinde mülkiyet hükümete devredilir. Bu tür düzenleme, Avustralya, Kanada, Hong Kong, Hindistan, Güney Kore, Japonya ve Filipinler'de yaygın olarak görülmektedir. Yap-İşlet-Devret sistemi, Kaliforniya, Delaware, Florida, Illinois, Indiana, Mississippi, Texas ve Virginia ile bu düzende halihazırda ücretli yollar inşa edip onları işleten Birleşik Devletler'de zemin kazanmakta oldukça yeni bir konsepttir. Pennsylvania, Massachusetts, New Jersey ve Tennessee de, gelecekteki otoyol projeleri için Yap-İşlet-Devret metodolojisini düşünmektedirler.

Birleşik Devletlerde ücretli yolları yönetmenin daha geleneksel yolları, yarı özerk devlet yetkilileri aracılığıyla yapılır. Kansas, Maryland, Massachusetts, New Hampshire, New Jersey, New York, Kuzey Carolina, Ohio, Oklahoma, Pennsylvania ve Batı Virjinya'da ücretli yollar bu şekilde yönetilir. Kaliforniya, Delaware, Florida, Texas ve Virginia'daki ücretli yolların çoğu Yap-İşlet-Devret anlaşması uyarınca çalışırken, bu eyaletlerdeki daha eski ücretli yollardan bazıları hala kamu yetkilileri tarafından işletilmektedir.

Fransa'da, tüm ücretli yollar özel şirketler tarafından işletilmektedir ve hükümet, bu şirketlerin karlarından bir kısmını alır.

Ücretli yollara eleştiriler

Ücretli yollar çeşitli şekillerde verimsiz olduğu için eleştirilmektedir:

Ücretli yol, taşıtların durmasını veya yavaşlamasını gerektirir (açık yol ücretlendirmesi hariç); manuel ücret toplama zaman kaybına sebep olur ve araç çalıştırma masraflarını arttırır.

Toplama giderleri gelirlerin üçte birine kadar olan kısmını emebilir ve burada gelir hırsızlığının nispeten kolay olduğu kabul edilir.

Paralı yolların paralel serbest yollardan daha az sıkışık olduğu durumlarda, geçiş ücretlerinden kaynaklanan trafikteki oyalanma, yol sisteminde tıkanıklığı arttırır ve sistemin faydasını azaltır.

Araç konumları takip edilen sürücüler, hareket özgürlüğü ve aşırı gözetime karşı özgürlük konusunda etkili bir kısıtlamaya tabidirler.