Nobel Barış Ödülü
Nobel Barış Ödülü nedir?
Nobel Barış Ödülü (Norveççe: Nobels fredspris), İsveçli sanayici, mucit ve silah üreticisi Alfred Nobel tarafından oluşturulan Nobel Ödüllerinden biridir. Diğer ödüller; Kimya, Fizik, Fizyoloji veya Tıp, Edebiyat ve Ekonomi alanlarında verilir. Aralık 1901'den bu yana, (bazı istisnalar hariç) her yıl "uluslar arasında kardeşlik için en çok çalışan ve en güzel katkıyı yapanlara, hali hazırdaki orduları terhis eden veya sayısını düşürenlere ve barış kongrelerini düzenleyen ve yaygınlaştıranlara" verilmiştir.
Alfred Nobel'in arzusuna binaen ödül alan kişi, Norveç Parlamentosu tarafından atanan beş üyeli bir komite olan Norveç Nobel Komitesi tarafından seçilmektedir. 1990 yılından bu yana, ödül her yıl Oslo Belediye Binasında 10 Aralık'ta verilmektedir. Ödül, daha önce (1947-1989) Oslo Üniversitesi Hukuk Fakültesi orta avlusunda, (1905-1946) Norveç Nobel Enstitüsünde ve (1901-1904 ) Parlamentoda verilmekteydi.
Politik doğası gereği, Nobel Barış Ödülü tarihinin büyük bölümünde tartışmalara neden olmuştur.
Nobel Barış Ödülü kimlere verilir?
Nobel'in arzusuna göre Barış Ödülü, bir önceki yılda "uluslar arası dostluk için en çok gayret gösteren veya en üstün çalışmayı yapmış olan, hali hazırdaki orduları ilga eden veya asker sayısını azaltan, barışın sağlanması ve geliştirilmesi için Kongreler düzenleyen" kişilere verilmektedir.
Alfred Nobel'in arzusuyla, ödülün Norveç Parlamentosu tarafından seçilen beş kişilik bir komite tarafından verileceği belirlenmiştir.
Nobel 1896'da öldü ve bir ödül kategorisi olarak barışı seçme konusunda açıklama yapmadı. Kimya Eğitimi alan bir mühendis olduğu için kimya ve fizik kategorileri anlaşılır seçimlerdi. Barış ödülünün ardındaki mantık ise çok açık değildi. Norveç Nobel Komisyonuna göre, barış aktivisti ve ödülün sahibi olan Bertha von Suttner ile olan dostluğu barışın bir kategori olarak dahil edilmesi yönündeki kararını derinden etkiledi. Bazı Nobel araştırmacıları, Nobel'in yıkıcı güçleri geliştirmiş olmasını, telafi etme yöntemi olduğunu öne sürmüşlerdir. Buluşları olan dinamit ve balistit barutu, ikisi de ömrü boyunca şiddette kullanılmıştı. Savaşta balistite kullanılmış ve İrlandalı bir milliyetçi örgüt olan İrlanda Cumhuriyet Kardeşliği, 1880'lerde dinamit saldırıları gerçekleştirmişti. Nobel, bir demir çelik üreticisi olan Bofor'u bir silah üretici şirket haline getirmeye de vesile olmuştur.
Nobel'in öldüğü dönemde, İsveç ile birlik olan ve birlikte yönetilen Norveç'in, Barış Ödülünü yönetmesini neden istediğinin sebebi belli değildir. Norveç Nobel Komitesi, İsveç'le aynı militarist geleneklere sahip olmadığı için Alfred Nobel'in muhtemelen Norveç'i, ödülü dağıtmaya daha layık bulduğunu iddia etmiştir. Ayrıca, 19. yüzyılın sonunda Norveç parlamentosu, Parlamentolar Arası Birliğin arabuluculuk ve hakemlik yoluyla çatışmaları çözme çabalarına yakından dahil olmuş olduğunu ifade etmiştir.
Nobel Barış Ödülü adaylığı ve seçimi
Nobel Barış Ödülü sahibini seçen Norveç Nobel Komitesi, Norveç Parlamentosu tarafından atanmaktadır.
Adaylık
Her yıl Norveç Nobel Komitesi, nitelikli kişileri, Nobel Barış Ödülü için aday göstermeye davet etmektedir. Nobel Vakfı tüzüğü, Nobel Barış Ödülü için aday göstermeye uygun kişileri tarif eder. Buna göre aday göstericiler:
- Ulusal meclis ve hükümet üyeleri ile Parlamentolar arası Birlik üyeleri,
- Daimi Tahkim Mahkemesi üyeleri ve Lahey Uluslararası Adalet Divanı üyeleri,
- Uluslararası Droit Enstitüsü üyeleri,
- Tarih, sosyal bilimler, felsefe, hukuk ve teoloji üniversiteleri profesörleri, üniversite başkanları, barış araştırması yöneticileri ve uluslararası ilişkiler enstitüleri,
- Daha önce ödülü alan kuruluşların yönetim kurulu üyeleri de dahil olmak üzere eski ödül kazananlar,
- Norveç Nobel Komitesinin şu andaki üyeleri ve geçmiş üyeleri,
- Norveç Nobel Enstitüsünün eski daimi danışmanlarıdır.
Adaylıklar genellikle ödül yılının Şubat ayı başında, Komiteye sunulmak zorundadır. Komite üyeleri tarafından gösterilen adaylar ise, bu son tarihten sonraki ilk Komite toplantısına kadar sunulabilir.
2009'da rekor sayıda 205 kişi aday gösterildi, ancak rekor, 2010'da 237 aday ile tekrar kırıldı; 2011'de rekor 241 aday ile bir kez daha kırıldı. Nobel Vakfı tüzüklerine göre, bir ödül verildikten sonra en az 50 yıl boyunca kamuoyuna, ödülün verilmesiyle alakalı adaylıklarla ilişkili, düşünceler veya araştırmalar hakkında bilgi verilmez. Zamanla, birçok kişi "Nobel Barış Ödülü Adayı" olarak bilinir hale geldi, ancak bu resmi olmayan bir durumdu ve yalnızca uygun binlerce aday göstericiden bir tanesinin kişinin adını önermesiyle ortaya çıkan bir durumdu. Bununla birlikte, 1901'den 1956'ya kadar gösterilen adaylar bir veri tabanında yayınlanmıştır.
Seçim
Adaylıklar, Nobel Komitesi tarafından, daha ileri inceleme için adayların kısa bir listesinin oluşturulduğu bir toplantıda değerlendirilir. Bu kısa liste daha sonra Enstitü Müdürü ve Araştırma Müdürü ve ödül ile ilgili alanlarda uzmanlaşmış az sayıdaki Norveç akademisyeninden oluşan Nobel enstitüsünün daimi danışmanları tarafından değerlendirilir. Danışmanların, raporları tamamlaması genellikle birkaç ay sürer ve bu raporlar sonrası, Komite tarafından ödüle layık görülenler seçilir. Komite, oy birliği ile karar almak ister, ancak bu her zaman mümkün değildir. Nobel Komitesi, genellikle Eylül ayı ortasında bir sonuç çıkarır, ancak nihai karar, Ekim ayı başında yapılan resmi duyurulardan önceki son toplantıya kadar verilmez.
Ödülün verilmesi
Norveç Nobel Komitesi Başkanı, her yıl 10 Aralık'ta (Nobel'in ölüm yıl dönümü) Norveç Kralının huzurunda Nobel Barış Ödülü'nü sunar. Barış Ödülü Stockholm'de sunulmayan tek Nobel Ödülüdür. Nobel ödülünü kazanan kişi, bir diploma, bir madalya ve ödül miktarını teyit eden bir belge alır. 2013'ten itibaren ödül 10 milyon Kron (yaklaşık 1,5 milyon ABD doları) değerindedir. 1990 yılından bu yana Nobel Barış Ödülü töreni Oslo Belediye Binasında düzenlenmektedir.
Nobel Barış Ödülü töreni, 1947-1989 yılları arasında Oslo Belediye Binasından birkaç yüz metre uzaklıktaki Oslo Hukuk Fakültesi orta avlusunda yapıldı. 1905-1946 yılları arasında düzenlenen tören, Norveç Nobel Enstitüsü'nde gerçekleşti. 1901'den 1904'e kadar tören, Storting'de (Parlamento) gerçekleşmiştir.
Nobel Barış Ödülü eleştirileri
Barış Ödülünün, o dönemdeki güncel başarılar için ya da gelecekteki başarıları cesaretlendirmek amacıyla siyasi nedenlere bağlı dağıtıldığı ifade edilmektedir. Bazı yorumcular, ölçülebilirliği olmayan, güncel görüşlere bağlı, bir barış ödülü verilmesinin haksız veya muhtemelen hatalı olduğunu; özellikle ödülü verenlerin, birçoğunun tarafsız gözlemci olduğu söylenemeyeceğini ileri sürmüşlerdir.
2011'de Norveç gazetesi Aftenposten'ta yayınlanan hikayesel haberde, ödüle dair en büyük eleştiri, Norveç Nobel Komitesi üyelerinin, emekli milletvekilleri yerine, mesleki ve uluslararası profesyonel geçmişi olan kişilerden seçilmesi gerektiği idi. Ayrıca, Komitenin ödülü vereceği kişiyi seçerken gözetilen kriterler hakkında şeffaflığın çok az olduğu ve Nobel'in isteğine bağlılığın daha katı olması gerektiği anlatılmaktaydı. Makalede Norveçli tarihçi Øivind Stenersen, Norveç'in bu ödülü ulusun oluşturulması, Norveç'in dış politika ve ekonomik çıkarlarının geliştirilmesi için bir araç olarak kullanabileceğini savunmuştur.
Bir başka 2011 Aftenposten fikirsel makalesinde, Nobel'in iki kardeşinden birinin torunu olan Michael Nobel eleştirisinde, Nobel Komitesinin her zaman Nobel'in iradesine uygun hareket etmediğini iddia ederek ödülün siyasallaştırıldığına inandığını ifade etmiştir. Norveçli avukat Fredrik S. Heffermehl'in kitaplarında özetlenen eleştirilere binaen, 16 tanınmış İskandinav şahıs için bir ceza soruşturması için çağrıda bulunmuştur.
Bireysel ödüllere eleştiriler
Mikhail Gorbachev, Yitzhak Rabin, Shimon Peres, Menachem Begin ve Yasser Arafat'a, Lê Đức Thọ, Henry Kissinger, Jimmy Carter, Al Gore, IPCC, Liu Xiaobo, Barack Obama'ya ve Avrupa Birliği'ne verilen ödüllerin hepsi tartışmalara sebep olmuştur.
Lê Đức Thọ ve Henry Kissinger'e verilen ödüller, iki muhalif Komite üyesinin istifa etmesine yol açtı. Bu tür "burjuva duygusallıkları" Le Duc Tho için değildi ve Vietnam'da barışa gerçekten ulaşılmadığı gerekçesiyle ödülü kabul etmedi. Ödül törenine katılmayan Kissinger, ödül parasını bir hayır kurumuna verdi ve 18 ay sonra Güney Vietnam'ın Kuzey Vietnam kuvvetlerine yenik düşmesinden sonra ödül madalyasını geri vermeyi teklif etti.
Dikkat çeken eksiklikler
Foreign Policy (Dış Politika) dergisi, "ödülü asla kazanamayan, ancak sahip olması" gereken kişiler olarak Mahatma Gandhi, Eleanor Roosevelt, U Thant, Václav Havel, Ken Saro-Wiwa, Fazle Hasan Abed, Sari Nusseibeh ve Corazon Aquino'yu listeledi. Eleştiri çeken diğer önemli eksiklikler arasında Papa 2. John Paul, Hélder Câmara ve Dorothy Day yer almıştır. Hem Eleanor Roosevelt hem de Dorothy Day Gandi Barış Ödülü sahibidir.
Mahatma Gandhi'nin ihmal edilmiş olması, Nobel Komitesinin çeşitli üyelerinin kamuya açıkladığı bildiriler de dahil olmak üzere, çokça tartışılmıştır. Komite, Gandhi'nin 1937, 1938, 1939, 1947'de ve son olarak Ocak 1948'deki suikasttan birkaç gün önce aday gösterildiğini doğruladı. Bu eksiklik, Nobel Komitesinin sonraki üyeleri tarafından kamuoyuna pişmanlık olarak açıklandı. 2006 yılında Norveç Nobel Komitesi Sekreteri Geir Lundestad, "106 yıllık tarihimizin en büyük ihmali şüphesiz ki Mahatma Gandhi'nin Nobel Barış Ödülü'nü hiç almamış olmasıdır. Gandi, Nobel Barış ödülü olmadan da başarılı oldu, asıl soru Nobel komitesi Gandi olmadan yapabilecek mi'' demiştir. 1948'de, Gandi'nin ölümünden sonra Nobel Komitesi, o yılda "uygun bir yaşayan aday olmadığı" gerekçesiyle bir ödül vermeyi reddetti. Daha sonra Dalai Lama'ya 1989'da Barış Ödülü verildiğinde, komite başkanı bunun "kısmen Mahatma Gandhi'nin anısına bir hürmet" olduğunu söyledi.
Nobel Barış Ödülü kazananlar
| Yıl | Adı | Ülke |
|---|---|---|
| 1901 | Henry Dunant |  İsviçre |
| Frédéric Passy |  Fransa |
|
| 1902 | Eve Ducommun | İsviçre |
| Charles Albert Gobat | ||
| 1903 | William Randal Cremer |  Birleşik Krallık |
| 1904 | Uluslararası Hukuk Enstitüsü |  Belçika |
| 1905 | Bertha von Suttner |  Avusturya-Macaristan |
| 1906 | Theodore Roosevelt |  Amerika Birleşik Devletleri |
| 1907 | Ernesto Teodoro Moneta |  İtalya |
| Louis Renault | Fransa |
|
| 1908 | Klas Pontus Arnoldson |  İsveç |
| Fredrik Bajer |  Danimarka |
|
| 1909 | Auguste Beernaert | Belçika |
| Paul Henri d'Estournelles de Constant | Fransa |
|
| 1910 | Daimi Uluslararası Barış Bürosu | İsviçre |
| 1911 | Tobias Asser |  Hollanda |
| Alfred Fried | Avusturya-Macaristan |
|
| 1912 | Elihu Root |  Amerika Birleşik Devletleri |
| 1913 | Henri La Fontaine | Belçika |
| 1914 | 1. Dünya Savaşı | |
| 1915 | ||
| 1916 | ||
| 1917 | Uluslararası Kızıl Haç Komitesi | İsviçre |
| 1918 | ||
| 1919 | Woodrow Wilson | Amerika Birleşik Devletleri |
| 1920 | Léon Burjuvaz | Fransa |
| 1921 | Hjalmar Branting | İsveç |
| Christian Lange |  Norveç |
|
| 1922 | Fridtjof Nansen | |
| 1923 | ||
| 1924 | ||
| 1925 | Sir Austen Chamberlain | Birleşik Krallık |
| Charles G. Dawes | Amerika Birleşik Devletleri |
|
| 1926 | Aristide Briand | Fransa |
| Gustav Stresemann |  Almanya |
|
| 1927 | Ferdinand Buisson | Fransa |
| Ludwig Quidde | Almanya |
|
| 1928 | ||
| 1929 | Frank B. Kellogg | Amerika Birleşik Devletleri |
| 1930 | Nathan Söderblom | İsveç |
| 1931 | Jane Addams | Amerika Birleşik Devletleri |
| Nicholas Murray Butler | ||
| 1932 | ||
| 1933 | Sir Norman Angell | Birleşik Krallık |
| 1934 | Arthur Henderson | |
| 1935 | Carl von Ossietzky |  Almanya |
| 1936 | Carlos Saavedra Lamas |  Arjantin |
| 1937 | Chelwood'un Viscount Cecil | Birleşik Krallık |
| 1938 | Nansen Uluslararası Mülteci Ofisi |  Milletler Cemiyeti |
| 1939 | 2. Dünya Savaşı | |
| 1940 | ||
| 1941 | ||
| 1942 | ||
| 1943 | ||
| 1944 | Uluslararası Kızıl Haç Komitesi | İsviçre |
| 1945 | Cordell Hull | Amerika Birleşik Devletleri |
| 1946 | Emily Greene Balch | |
| John Raleigh Mott | ||
| 1947 | Arkadaşlar Hizmet Konseyi | Birleşik Krallık |
| Amerikan Arkadaşlar Servisi Komitesi | Amerika Birleşik Devletleri |
|
| 1948 | ||
| 1949 | Lord Boyd-Orr | Birleşik Krallık |
| 1950 | Ralph Bunche | Amerika Birleşik Devletleri |
| 1951 | Léon Jouhaux | Fransa |
| 1952 | Albert Schweitzer | |
| 1953 | George C. Marshall | Amerika Birleşik Devletleri |
| 1954 | Birleşmiş Milletler Mülteci Yüksek Komiserliği Ofisi |  Birleşmiş Milletler |
| 1955 | ||
| 1956 | ||
| 1957 | Lester Bowles Pearson |  Kanada |
| 1958 | Dominique Pire | Belçika |
| 1959 | Philip Noel-Baker | Birleşik Krallık |
| 1960 | Albert Lutuli |  Güney Afrika ( Güney Rhodesia'da doğdu ) |
| 1961 | Dag Hammarskjöld | İsveç |
| 1962 | Linus Pauling |  Amerika Birleşik Devletleri |
| 1963 | Uluslararası Kızıl Haç Komitesi | İsviçre |
| Kızıl Haç Toplulukları Birliği | ||
| 1964 | Martin Luther King, Jr. | Amerika Birleşik Devletleri |
| 1965 | Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) | Birleşmiş Milletler |
| 1966 | ||
| 1967 | ||
| 1968 | René Cassin | Fransa |
| 1969 | Uluslararası Çalışma Örgütü | Birleşmiş Milletler |
| 1970 | Norman E. Borlaug | Amerika Birleşik Devletleri |
| 1971 | Willy Brandt | Batı Almanya |
| 1972 | ||
| 1973 | Henry Kissinger | Amerika Birleşik Devletleri ( Almanya doğumlu )  |
| Lê Đức Thọ |  Vietnam (Kuzey) |
|
| 1974 | Sean MacBride |  İrlanda ( Fransa doğumlu )  |
| Eisaku Satō |  Japonya |
|
| 1975 | Andrei Sakharov |  Sovyetler Birliği |
| 1976 | Betty Williams | Birleşik Krallık |
| Mairead Corrigan | ||
| 1977 | Uluslararası Af Örgütü | |
| 1978 | Mohamed Anwar Al-Sadat |  Mısır |
| Menachem Begin |  İsrail  Polonya  ( Rusya doğumlu) |
|
| 1979 | Rahibe Teresa |  Hindistan ( Üsküp doğumlu , şimdi Makedonya Cumhuriyeti )  |
| 1980 | Adolfo Pérez Esquivel | Arjantin |
| 1981 | Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği | Birleşmiş Milletler |
| 1982 | Alva Myrdal | İsveç |
| Alfonso García Robles |  Meksika |
|
| 1983 | Lech Wałęsa |  Polonya |
| 1984 | Desmond Tutu |  Güney Afrika |
| 1985 | Nükleer Savaşın Önlenmesi İçin Uluslararası Hekimler | Amerika Birleşik Devletleri |
| 1986 | Elie Wiesel | Amerika Birleşik Devletleri ( Romanya'da doğdu )  |
| 1987 | Óscar Arias |  Kosta Rika |
| 1988 | Birleşmiş Milletler Barış Gücü | Birleşmiş Milletler |
| 1989 | Tenzin Gyatso, 14. Dalay Lama |
Hindistan ( Tibet'te doğdu )  [87] |
| 1990 | Mikhail Gorbaçov | Sovyetler Birliği |
| 1991 | Aung San Suu Kyi |  Birmanya |
| 1992 | Rigoberta Menchú |  Guatemala |
| 1993 | Nelson Mandela | Güney Afrika |
| Frederik Willem de Klerk | ||
| 1994 | Yaser Arafat |  Filistin ( Mısır'da doğdu )  |
| Yitzhak Rabin | İsrail |
|
| Shimon Peres | İsrail ( Polonya'da doğdu )  |
|
| 1995 | Joseph Rotblat | Birleşik Krallık ( Polonya doğumlu )  |
| Bilim ve Dünya İlişkileri üzerine Pugwash Konferansı |  Kanada |
|
| 1996 | Carlos Filipe Ximenes Belo |  Doğu Timor |
| José Ramos-Horta | ||
| 1997 | Kara mayınlarını Yasaklama Uluslararası Kampanyası | İsviçre |
| Jody Williams | Amerika Birleşik Devletleri |
|
| 1998 | John Hume | İrlanda |
| David Trimble | Birleşik Krallık |
|
| 1999 | Médecins Sans Frontières | İsviçre |
| 2000 | Kim Dae-jung |  Güney Kore |
| 2001 | Birleşmiş Milletler | Birleşmiş Milletler |
| Kofi Annan |  Gana |
|
| 2002 | Jimmy Carter | Amerika Birleşik Devletleri |
| 2003 | Shirin Ebadi |  İran |
| 2004 | Wangari Muta Maathai |  Kenya |
| 2005 | Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı | Birleşmiş Milletler |
| Mohamed ElBaradei |  Mısır |
|
| 2006 | Muhammed Yunus |  Bangladeş |
| Grameen bankası | ||
| 2007 | Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli | Birleşmiş Milletler |
| Al Gore | Amerika Birleşik Devletleri |
|
| 2008 | Martti Ahtisaari |  Finlandiya |
| 2009 | Barack Obama | Amerika Birleşik Devletleri |
| 2010 | Liu Xiaobo |  Çin |
| 2011 | Ellen Johnson Sirleaf |  Liberya |
| Leymah Gbowee | ||
| Tawakkul Karman |  Yemen |
|
| 2012 | Avrupa Birliği |  Avrupa Birliği |
| 2013 | Kimyasal Silahların Yasaklanması Teşkilatı | Uluslararası |
| 2014 | Kailash Satyarthi | Hindistan |
| Malala Yousafzai |  Pakistan |
|
| 2015 | Tunus Ulusal Diyalog Dörtlüsü |  Tunus |
| 2016 | Juan Manuel Santos |  Kolombiya |
| 2017 | Nükleer Silahların Tamamen Ortadan Kaldırılması İçin Kampanya | İsviçre |