Mısır Piramitleri

Piramitler hakkında bilgi

Mısır piramitleri, Mısır'da bulunan piramit biçimli antik yığma taş yapılardır.

Kasım 2008 itibarıyla kaynaklar, tespit edilen Mısır piramitlerinin sayısının 118 ila 138 arasında olduğunu belirtmektedir. Çoğu, Eski ve Orta Krallık dönemlerinde ülkenin firavunları ve eşleri için mezar olarak inşa edilmiştir.

Bilinen en eski Mısır piramitleri Memphis'in kuzeybatısında yer alan Saqqara'da bulunur. Bunların en eskisi, üçüncü hanedanlık döneminde inşa edilen  (MÖ 2630 - MÖ 2611) Zoser piramitidir. Bu piramit ve çevresindeki kompleks, mimar Imhotep tarafından tasarlanmış ve genellikle  yontma taş duvar örgüsüyle inşa edilen dünyanın en eski anıtsal yapıları olarak kabul edilmektedir.

En ünlü Mısır piramitleri, Kahire'nin dışındaki Giza'da bulunan piramitlerdir. Giza piramitlerinin birçoğu şimdiye kadar inşa edilmiş en büyük yapılar arasında sayılır. Giza'daki Khufu (Keops) Piramidi, en büyük Mısır piramitidir. Antik Dünya'nın Yedi Harikasından hâlâ var olan yapıdır.

Mısır piramitleri tarihi

Erken Hanedan Dönemi itibariyle, yeterli imkana sahip olanlar mastaba olarak bilinen tezgah benzeri yapılara gömülmüşlerdir.

Tarihsel olarak belgelenmiş ikinci Mısır piramidi, Mısırologların firavun Zoser için bir mezar olarak planlandığına inandıkları piramit mimar Imhotep'e atfedilir. Imhotep, mastabaların üst üste istiflenmesi fikrini  düşünen ilk kişidir ve büyüklüğünü zirveye doğru düşürerek bir dizi "basamak" içeren büyük bir yapı oluşturmuştur. Sonuç, ölmüş firavun ruhunun göğe yükselmesi için dev bir merdiven olarak hizmet etmek üzere tasarlanan Zoser Piramidi olmuştur. Böylece, Imhotep'in başarısının önemi sonraki Mısırlılar tarafından Tanrılaştırılmasına sebep olmuştur.

En verimli piramit oluşturma aşaması, en büyük derecede mutlakiyetçi kuralla çakıştı. Bu dönemde, en ünlü piramitler, Giza piramit kompleksi inşa edildi. Zamanla, otorite daha az merkezi hale geldiğinde, büyük ölçekli inşaat için gerekli olan kaynakları kullanma kabiliyeti ve isteği azaldı, böylece daha sonraki piramitler daha küçük, daha az sayıda ve acele bir şekilde inşa edilmişlerdir.

Mısır'ın kendi piramit inşa etme döneminin bitiminden uzun zaman sonra, Mısır'ın büyük bölümünün Napata krallarının yönetiminde kaldıktan sonra, günümüzde Sudan olarak bilinen yerde Piramit inşa etme patlaması meydana gelmiştir. Kısa  süren Napatan yönetimi, MÖ 661'de biterken, Mısır kültürüne silinmez bir etki bırakmıştır. Daha sonra ki  Meroë Krallığı döneminde, Piramit inşa etme yeniden canlanmıştır. Krallığın başkentleri çevresinde iki yüzü aşkın Mısır'dan esinlenen yerli kraliyet piramit mezarları görülmüştür.

Al -Aziz Uthman (1171-1198) Giza piramit kompleksini yıkmaya çalıştı.Yapılacak işin çok büyük olmasından ötürü, (Menkaure) Mikerinos Piramidine zarar verdikten sonra vazgeçti.

Piramitlerdeki semboller

Mısır piramitlerinin şeklinin, Mısırlıların yeryüzünün yaratıldığına inandığı ezeli höyüğü temsil ettiği düşünülmektedir. Bir piramit şekli, güneşin inen ışınlarının temsilcisi olduğu düşünülmekte ve çoğu piramit, uzaktan bakıldığında parlak bir görünüm vermek için oldukça yansıtıcı beyaz kireç taşı ile cilalanmıştır. Piramitler genellikle güneş ışıltısını ifade eden yollarla da isimlendirilmiştir. Örneğin, Dahshur'daki Eğik Piramidin resmi adı (The Southern Shining) Güney'in Işığı Piramidi'ydi ve el-Lahun'daki Senwosret'in resmi adı Senwosret Işığı idi.

Piramitlerin defin anıtları olduğuna genellikle mutabık kalınmakla birlikte, kendilerine yücelik verebilme ihtimali olan dini sebepler oldukları üzerinde devam eden tartışmalar vardır. Bir başka tez ise, Onların bir çeşit "diriliş makinesi" olarak tasarlanmış olduklarıdır.

Mısırlılar, yıldızların dönüp durduğu gece, gökyüzünün karanlık alanının, gökyüzündeki cennete açılan fiziksel geçit olduğuna inanıyorlardı. Ana mezar odasından Büyük Piramidin tüm gövdesi boyunca uzanan dar bacalardan biri doğrudan gökyüzünün bu bölümünün merkezine doğru işaret etmekteydi. Bu piramidin, ölen Firavunun ruhunu sihirli bir şekilde doğrudan tanrıların evine götürmek için bir araç olarak kullanılmak üzere tasarlanmış olabileceğini düşündürmektedir.

Tüm Mısır piramitleri, güneşin battığı ve Mısır mitolojisinde ölüler alemiyle ilişkili yer olan Nil nehrinin batı kıyısında kurulmuştur.

Piramitlerin sayısı ve yerleri

1842'de Karl Richard Lepsius, 67 piramiti saydığı, piramitlerin ilk listesini hazırladı. O zamandan beri çok daha fazla sayıda piramit keşfedildi. Kasım 2008'den itibariyle 118 Mısır piramidi tespit edilmiştir.

Lepsius'un "Başsız Piramit" olarak adlandırdığı 29 nolu Piramit'in yeri, Lepsius'un anketinden sonra yapının çöl kumlarıyla gömülmesiyle ikinci kez kayboldu. Ancak 2008'de yapılan bir arkeolojik kazı sırasında tekrar bulunmuştur.

Pek çok piramit, zayıf bir koruma durumunda veya çöl kumları tarafından gömülmektedir. Eğer ortaya çıkıyorlarsa da, moloz höyüklerinden biraz daha fazla görünebilir durumdadırlar. Bir sonuç olarak, Arkeologlar, daha önce bilinmeyen piramit yapılarını tanımlamaya ve araştırmaya devam etmektedirler.

En yeni keşfedilen piramit, Altıncı Hanedan dönemi firavun Teti'nin annesine ait Saqqara'daki Sesheshet idi. Bu keşif, Mısır Eski Eserler Yüksek Kurulu Genel Sekreteri Zahi Hawass tarafından 11 Kasım 2008'de ilan edildi.

Zawyet el-Amwat'ın (veya Zawyet el-Mayitin) küçük Üçüncü Hanedan piramidi haricindeki, tüm Mısır piramitleri Nil'in batı kıyısında yer alır ve çoğu piramit belirli alanlarda grup olmuşlardır. Bunların en önemlileri coğrafi olarak, kuzeyden güneye, aşağıda listelenmiştir.

Ebu Rawaş

Abu Rawash, Mısır'ın en kuzeydeki (Lepsius'un bir numaralı piramit kalıntıları hariç) çoğunlukla yıkılmış olan (Khufu) Keops'un  oğlu ve halefi olan Djedefre'nin piramitinin yeridir. Başlangıçta bu piramidin hiçbir zaman tamamlanmadığı düşünülüyordu, ancak şu anki arkeolojik fikir birliği yalnızca tamamlanmış olması değil, başlangıçta (Menkaure) Mikerinos Piramidi ile aynı boyutta olduğunu ortaya koymuştur. Bu da onu yarım düzine civarındaki en büyük piramitlerin arasına yerleştirmiştir.

Ana yollara  bitişik konumu, onu kolay bir taş kaynağı haline getirmiştir. Roma zamanlarında başlayan taş ocakçılığı, piramitin çekirdeğinin bir bölümünü oluşturan doğal tepecik üzerine bindirilmiş yaklaşık 15 dizi taşın dışında pek bir şey bırakmamıştır. Küçük bir bitişik uydu piramit daha iyi durumda kalmıştır.

Giza

Giza, Khufu Piramidinin (ayrıca "Büyük Piramit" veya "Keops Piramidi" olarak da bilinir);  (Khafre) Kefren'in' biraz daha küçük Piramidi; nispeten mütevazi boyuttaki (Menkaure) Mikerinos Piramiti ile birlikte "Kraliçe piramitleri" olarak bilinen daha küçük uydu yapıları ve Giza'nın Büyük Sfenksi'nin olduğu yerdir.

Üçünden sadece Kefren piramidi, tepesine yakın kısımda, yüzeyindeki orjinal kireç taşı cilasını muhafaza etmektedir. Bu piramit, daha yüksek konumundan ve yapısının daha dik olan eğim açısından dolayı bitişik olan Khufu piramidinden daha büyük  görünmektedir. Aslında hem yükseklik hem de hacim açısından daha küçüktür.

Giza piramit kompleksi, antik çağlardan beri popüler bir turistik yerdi ve Helenistik zamanlarda Antik Dünya'nın Yedi Harikasından biri olarak Büyük Piramit'in Sidon'lu Antipater tarafından listelendiği popüler bir turistik yerdi. Bugün, bu harikalardan hâlâ var olan tek yapıdır.

Zawyet el-Aryan

Giza ve Abu Sir'in tam ortasında yer alan bu site, Eski Krallığın iki bitmemiş Piramitinin bulunduğu yerdir. Kuzey yapısının sahibinin Firavun Nebka olduğuna inanılırken, Katmanlı Piramid olarak bilinen güney yapısı ise Sekhemkhet'in yakın bir halefi olan Üçüncü Hanedan firavunu Khaba'ya atfedilmektedir. Bu atıf doğruysa, Khaba'nın kısa egemenliği bu basamaklı piramidin görünüşte tamamlanmamış halini açıklayabilir. Günümüzde yaklaşık 17 m yüksekliğindedir; şayet tamamlanmış olsaydı, muhtemelen 40 m'yi (130 ft) aşmış olabilirdi.

Ebu Sir

Beşinci hanedanlık döneminde ana kraliyet nekropolü (Mezarlık) olarak hizmet eden bu bölgede toplam on dört piramit bulunmaktadır. Ebu Sir piramitlerinin yapım kalitesi Dördüncü Hanedanlık dönemindekilere göre daha düşüktür- muhtemelen kraliyet gücünde bir zayıflığa veya daha az canlı bir ekonomiye işaret etmektedir. Bunlar öncekilerden daha küçük ve düşük kaliteli yerel kireç taşından yapılmıştır.

Üç önemli piramit, aynı zamanda en iyi korunmuş olan Niuserre, Neferirkare Kakai ve Sahure'dir. Bölge aynı zamanda tamamlanmamış Neferefre piramitine de ev sahipliği yapmaktadır. Abu Sir'deki önemli piramitlerin çoğu, dışı kireç taşı kaplı, basamaklı kerpiç tuğlalarla çevrili bir moloz çekirdeği içeren benzer yapım teknikleriyle inşa edilmiştir. Bu 5. Hanedan piramitlerinin en büyüğü olan Neferirkare Kakai Piramiti'nin orijinal olarak 70 m yüksekliğinde bir basamaklı piramit olarak inşa edildiği ve daha sonra basamaklarının gevşek taşlarla doldurulmasıyla "gerçek" bir piramit haline geldiği düşünülmektedir.

Saqqara

Burada bulunan önemli piramitler arasında Zoser piramidi bulunmaktadır -genellikle yontma taş örgüsüyle inşa edilen dünyanın en eski önemli anıtsal yapısı olarak tanımlanmaktadır- Userkaf  Piramidi, Teti Piramidi ve Merikare Piramidi, Mısır'ın İlk Ara Dönem tarihine dayanır. Ayrıca Saqqara'da Unas Piramidi, Mısır'da en iyi korunmuş piramit geçidine sahiptir. Userkaf piramidi ile birlikte bu piramit, II. Ramses'in oğlu olan Khaemweset tarafından yönetilen, bilinen en eski restorasyon girişimlerinden birinin konusu olmuştur. Saqqara, aynı zamanda, Zoser'in halefi Sekhemkhet'in Mezar Piramiti olarak adlandırılan, yarı bitmiş basamaklı piramidinin de yeridir. Arkeologlar, bu piramidin tamamlanması durumunda, Zoser'inkinden daha büyük olacağını düşünmektedirler.

Saqara'daki ana piramit alanının güneyinde, I. Pepi, Isesi, Merenre, II. Pepi ve İbi'nin de bulunduğu daha sonraki küçük piramitlerden oluşan ikinci bir koleksiyon bulunmaktadır. Bunların çoğu zayıf  korunmuş durumdadır.

Dördüncü Hanedanlık firavunu Shepseskaf, selefleri gibi piramit yapımı konusuna bir ilgi duymadı ya da bu konuyu üstlenme imkanına sahip değildi. Güney Saqara'da yer alan mezarı, olağan dışı büyüklükte bir mastaba olarak inşa edilmiş ve tapınak kompleksi meydana getirmiştir. Genellikle Mastabat al-Fir'aun olarak bilinmektedir.

Daha önce bilinmeyen bir piramit, 2008'in sonlarında Kuzey Saqqara'da keşfedilmiştir. Orijinal yüksekliği 14 m'ye yakın olmasına rağmen şu anki yüksekliği ancak 5 metreye ulaşan yapının, Teti'nin annesinin mezarı olduğu düşünülmektedir.

Dahshur

Bu alan, Mısır'da Giza ve Saqqara  dışındaki tartışmasız en önemli piramit alanıyken, 1996 yılına kadar bir askeri üs içindeki konumu nedeniyle erişilmez ve arkeolojik çevreler dışında  bilinmezdi.

Yaygın olarak Eğik Piramit olarak bilinen Güney Sneferu Piramidi, en başından itibaren, inşa edicileri tarafından "gerçek" pürüzsüz yüzeyli ilk Mısır piramidi olarak tasarlandığına inanılmaktadır. Daha önce inşa edilmiş Meidum Piramidinin bitmiş hali pürüzsüz yüzeylere sahipti. Ancak bu Piramit basamaklı olarak tasarlanıp inşa edilirken, basamakları doldurulmuş ve yontulmuş taştan pürüzsüz bir dış yüzeyin altına saklanmıştı.

Gerçek düz bir yüzeye sahip yapı olan Eğik Piramit, benzersiz, görsel olarak etkileyici olan bir başarıydı; aynı zamanda orijinal pürüzsüz dış kireç taşı yüzeyinin önemli bir kısmı sağlam kalan tek büyük Mısır piramidiydi. Bu nedenle, eski Mısırlıların piramitlerinin nasıl görünmesini istediğinin en iyi çağdaş örneği olarak hizmet etmiştir.

Eğik Piramidin bir kaç kilometre kuzeyindeki, Sneferu Hükümdarlığı döneminde inşa edilen üç piramidin son ve en başarılısı olan Kırmızı Piramit, dünyanın ilk başarıyla tamamlanmış düz pürüzsüz yüzeyli piramididir. Ayrıca Mısır'ın, Giza'daki Keops ve Kefren Piramitlerinden sonra üçüncü en büyük piramididir .

Ayrıca Dahshur'da, III. Amenemhat Piramidi olarak bilinen piramitin yanı sıra, küçük, çoğunlukla harap durumda bulunan ikincil piramitler de vardır.

Mazghuna

Dahshur'un güneyinde bulunan bölgedir. Orta Krallık'ın sonlarında bu alana çeşitli kerpiç piramitler, muhtemelen IV. Amenemhat ve Sobekneferu için yapılmıştır.

Lisht

I. Amenemhat ve oğlu I. Senusret'e ait olmak üzere iki büyük piramidin Lisht'de yapıldığı bilinmektedir. İkincisi, on küçük ikincil piramidin kalıntıları ile çevrilidir. Bu ikincil piramitlerden birinin Amenemhat'ın kuzeni olan II. Khaba'nın piramidi olduğu bilinmektedir. Dahshur ve Meidum'un arasında ve Kahire'nin yaklaşık 100 kilometre güneyinde, Faiyum vahası civarında olan Lisht bölgesi, on ikinci Hanedanlık döneminde Mısır'a başkentlik yapan tarihi kent Itjawy'nin (kesin yeri bilinmemekte) yakınında olduğu düşünülmektedir.

Meidum

Meidum'daki piramit, Sneferu döneminde inşa edilen üç yapıdan biridir ve bazıları tarafından firavunun babası ve selefi Huni tarafından başlatıldığına inanılmaktadır. Ancak, bu atıf, bölgede  Huni'nin adına hiçbir kayıt bulunmadığı için belirsizdir.

Basamak piramidi olarak inşa edildi ve daha sonra basamaklar doldurularak  ilk "gerçek" pürüzsüz yüzeyli piramit haline getirildi ve dış bir katman eklendi.

Piramit, antik ve Orta Çağ'da çeşitli felaketsel çöküntüler geçirmiştir. Orta Çağ Arap yazarları bunu yedi basamaklı olarak tarif ederken - bugün sadece üst kısımda kalan üç basamak- yapıya tuhaf, kule benzeri bir görünüm kazandırmıştır. Piramidin bulunduğu tepe doğal bir özellik değildir. Piramidin alt katlarından ve dış yüzeyinden meydana gelen enkazın oluşturduğu küçük bir dağdır.

Hawara

III. Amenemhat, On İkinci Hanedan'ın güç sahibi son hükümdarıdır ve onun Faiyum yakınlarındaki Hawarra'da inşa ettirdiği piramit ve Dahshur'daki "Kara Piramit" in aynı hükümdar tarafından yaptırıldığına inanılmaktadır. Amenemhet'in son dinlenme yeri olduğuna inanılan yer ise Hawarra piramidi olduğu sanılmaktadır.

el-Lahun

El-Lahun'daki II. Senusret piramidi, Mısır'daki en güneydeki kraliyet-mezar piramit yapısıdır. İnşaatçılar, 12 metrelik yüksek bir doğal kireç taşı tepesini temel ve çekirdek olarak dahice kullanarak, inşa etmek için gerekli iş miktarını azaltmışlardır.

El-Kurru

Mısır'ın 25. hanedanlığının ilk hükümdarı olan Piye, El-Kurru'ya bir piramit yaptırdı. O, yüzyıllar sonra piramitte gömülecek olan ilk Mısır firavunuydu.

Nuri

Taharqa, Mısır'ın Firavunu ve meşru bir hükümdarı, piramidini Nuri'de inşa etti. Bölgede en büyük olanıdır (Kuzey Sudan).

Piramitlerin yapım tarihleri

Aşağıdaki tabloda, bu makalede bahsedilen başlıca piramitlerin çoğunun yapımının kronolojisi yer almaktadır. Her piramit, inşasını emreden firavun adıyla anılmıştır, yaklaşık hükümdarlık süresi ve konumu belirtilmiştir.

Piramit/Firavun	Yapıldığı zaman dilimi	Yapıldığı bölge
Zoser	c. 2670 M.Ö	Sakkara
Snefru	c. 2612–2589 M.Ö	Dahshur
Snefru	c. 2612–2589 M.Ö	Meidum
Keops	c. 2589–2566 M.Ö	Gize
Djedefra	c. 2566–2558 M.Ö	Abu Rawash
Kefren	c. 2558–2532 M.Ö	Giza
Mikerunos	c. 2532–2504 M.Ö	Giza
Userkaf	c. 2494–2487 M.Ö	Sakkara
Sahure	c. 2487–2477 M.Ö	Abu Sir
Neferirkare Kakai	c. 2477–2467 M.Ö	Abu Sir
Nyuserre Ini	c. 2416–2392 M.Ö	Abu Sir
I. Amenemhat	c. 1991–1962 M.Ö	Lisht
I. Senusret	c. 1971–1926 M.Ö	Lisht
II. Senusret	c. 1897–1878 M.Ö	el-Lahun
III. Amenemhat	c. 1860–1814 M.Ö	Hawara
Khendjer	c. 1764–1759 M.Ö	Sakkara
Piye	c. 721 M.Ö	El-Kurru
Taharqa	c. 664 M.Ö	Nuri

Piramit inşaat teknikleri

Piramitleri inşa etmek büyük miktarlarda taş taşımak gerektirmiştir. Taş ocağındaki bloklar, muhtemelen sürtünmeyi azaltmak için önünde kum bulunan ahşap kızaklar tarafından şantiyeye taşınmıştı. Su damlacıkları kum taneleri arasında köprüler oluşturdu ve birbirlerine yapışmalarını sağladı.