Koloni

Koloni nedir?

Siyaset ve tarihte koloni, bir devletin kendi ülke toprakları dışında kalmasına rağmen politik olarak, doğrudan yönettiği bölgeyi tanımlar. Antik dönemde şehir devletleri kendi kolonilerini kurup yönetirdi. Tarih boyunca, bazı koloniler ülkelerden meydana gelirken bazıları ise henüz bağımsızlığını kazanamamış bölgelerdi.

Büyük şehir devleti, sömürge topraklarına sahip olan devlettir. Antik Yunanistan'da koloni kuran şehir 'metropolis' (büyük şehir) olarak adlandırılıyordu. "Ana vatan" ibaresi de, bir ülkenin koloni kurduğu topraklarda yaşayan vatandaşların bakış açılarına göre, devletin kurulu olduğu ülke topraklarını tanımlamak için kullanılıyordu. Birleşmiş Milletler'in öz yönetim hakkı bulunmayan bölgeler listesi bulunmaktadır.

Kukla devleti ya da uydu devletinden farklı olarak, bir koloninin bağımsız, uluslararası temsil gücü yoktur ve üst düzey yönetimi büyük şehir devletinin doğrudan kontrolü altındadır.

Kullanımı tartışmalı olsa da; koloni terimi bazı tarihçiler tarafından gayrı resmi olarak, başka bir devletin fiili kontrolü altındaki bir ülkeye atıfta bulunmak için kullanılmıştır.

Koloni terimi kökeni

"Koloni" kelimesi, Latince ''colōnia'' kelimesinden gelir. Bu terim sömürgeci veya çiftçi anlamına gelen ''colōnus'' kelimesinden türemiştir.

Köln şehri, bu etimolojik köken örneğinin kullanıldığı bir yerleşim yeridir. Diğer bazı Roma koloni yerleşimleri de Belgrad'tan York'a kadar uzanan şehirleri içermektedir. Bir yerleşim yerinin, bir zamanlar Roma Dönemi kolonisi olduğunun bariz kanıtı, ızgara planlı şehir merkezidir. 

Terim, mimari bir benzetmeden ileri gelir; çoğunlukla stilize olan bir sütun başlığının altında bulunan sütun direği, aynı baş tarafından kontrol edilen biyolojik bir vücut gibi işlev görür (''capital'' kelimesi Latince baş anlamına gelen ''Caput'' kelimesinden gelir). Dolayısıyla koloniler bağımsız olarak kendi kendini kontrol edemezler, aksine baş işlevi gören farklı bir bünye tarafından kontrol edilirler.

Roma kolonileri ilk olarak, Romalıların komşuları olan İtalyan topraklarını fethetmesiyle ortaya çıktı. Koloniler, savaş sırasında Romalılar tarafından ele geçirilen düşman topraklarında, tarım amaçlı yapılan yerleşimlerden ibaretti. Bir koloni, düşman topraklarında ticaret karakolu veya askeri üs olarak birçok formda işlev görebilir. Başlarda, merkezi bir bölgeden dış bölgelere göç yapan insanlar tarafından yapılan yerleşimler için kullanılan koloni tanımı, güncel olarak kullandığımız tanım haline gelmiştir.

Eski uygarlıklarda koloniler

• Kartaca, Fenike'nin bir kolonisi idi.
  
• İskenderiye, bir Yunan kolonisi idi.
• Cadiz, Fenike'nin bir kolonisi idi.
• Kirene, Thera (Santoron adası) Yunanlarının bir kolonisi idi.
• Sicilya, Fenike'nin bir kolonisi idi.
• Dıraç, bir Yunan kolonisi idi.
• Sardunya, Fenike'nin bir kolonisi idi.
• Marsilya bir Yunan kolonisi idi.
• Malta, Fenike'nin bir kolonisi idi.
• Köln, bir Roma kolonisi idi ve modern adı, Latince "Colonia" kelimesinden gelir.
• Kandehar, MÖ 330 yılında, Helenistik dönemde, Büyük İskender tarafından bir Yunan kolonisi olarak kuruldu.

Modern tarih koloni devletler

• Alaska: 18. yüzyılın ortalarında 1867'de Amerika'ya satılana kadar bir Rusya kolonisi idi. 1959'da Amerika'nın 49. eyaleti oldu.
  
• Angola: 16. yüzyıldan itibaren Portekiz kolonisi idi. 1975'ten beri bağımsız.
• Avustralya, 1788-1829 yılları arasında kurulmuş başlıca altı İngiliz sömürge federasyonundan, 1901'de bağımsız bir ülkeye dönüştü.
• Barbados: Atlas Okyanusundaki köle ticaretinde önemli bir İngiliz bir kolonisi idi. 1966'da bağımsızlığını kazandı.
• Brezilya: 16. yüzyıldan beri Portekiz kolonisi idi. 1822'den beri bağımsız.
• Kanada: Dominyon (Himaye) statüsünü elde etmeden önce; Fransa tarafından Yeni Fransa olarak (1534-1763) ve daha sonra İngilizler tarafından (1763-1867) koloni olarak kullanıldı.
• Kongo Demokratik Cumhuriyeti: 1908-1960 yılları arasında Belçika'nın bir kolonisi idi.
• Gana (Altın Sahil olarak bilinir) : Avrupa ile Gana arasındaki temas, Portekizlilerin 15. yüzyılda gelişiyle birlikte başladı. Bu durum, kısa bir süre sonra Avrupa güçlerinin bölgede birkaç koloni kurmasıyla sonuçlandı. Portekiz Altın Sahili (1482-1642), Hollanda Altın Sahili (1598-1872), İsveç Altın Sahili (1650-1663), Danimarka Altın Sahili (1658-1850), Brandenburg Ve Prusya Altın Sahili (1685-1721) ve İngiliz Altın Sahili(1821-1957).
• 1957'de Gana bağımsızlığını kazanan ilk güney Sahra kolonisi oldu.
• Grönland 1721'den itibaren Danimarka-Norveç kolonisi idi. 1814-1953 arasında Danimarka kolonisi oldu. 1953'te Grönland Danimarka Krallığı topraklarına bağlandı. 1979'da özerklik verildi ve 2009'da öz yönetim hakkı tanındı. 
• Gine-Bissau: 15. yüzyıldan beri Portekiz kolonisi idi. 1974'ten beri bağımsız.
• Hong Kong, 1841'den 1997'ye kadar bir İngiliz kolonisi idi. Şimdi Çin'in Özel İdari Bölgesidir.
• Hindistan: Hindistan'ın başlıca bölgeleri, 1858-1947 yılları arasında Birleşik Krallık hükumetinin doğrudan kontrolü altındaydı. Britanya Hindistan'ı, 1947'den sonra, Hindistan ve Pakistan'a olarak ikiye bölündü. Ancak İngiltere, Hindistan'daki tek sömürge devleti değildi. 15. yüzyıldan 1961 yılına kadar, modern Hindistan'ın bazı bölgeleri Portekiz'e aitti ve topluca Portekiz Hindistan'ı olarak biliniyordu. Diğer kısımlar (Tharangambadi ve Serampore kasabaları ile Nicobar Adaları) 1620'den 1869 yılına kadar Danimarka'ya aitti ve Danimarka Hindistan'ı olarak biliniyordu.
• Endonezya, 1600 ile 1949 yılları arasında, 350 yıl boyunca bir Hollanda kolonisi idi. II. Dünya Savaşı sırasında, 1942'den 1945'e kadar Japonya ordusu tarafından işgal edildi.
• Jamaika, on altı ve on yedinci yüzyıllarda İspanyol Batı Hint Adaları'nın bir parçasıydı. 1655'te İngiliz kolonisi haline geldi, 1962'de bağımsızlığını kazandı.
• Liberya, Afrika kıtasında Amerika Birleşik Devletleri'nin kolonisi olan tek Afrika devletidir. 1821 yılından itibaren Amerika tarafından yönetilen Liberya; 26 Temmuz 1847 yılında Amerikan Sömürge Toplumlarına karşı bağımsızlığını ilan etmiştir. Liberya, Afrika'da en eski ve Haiti'den sonra dünyada ikinci en eski siyahi cumhuriyettir. Liberya, Amerikan Sömürge Toplumları tarafından kuruldu, sömürüldü ve özel bir organizasyon tarafından yönetildi. Bu organizasyon, Amerika ve Karayipler'de serbest kalan köleleri Liberya'ya gönderip sömürgeci olarak yerleşmesini sağlıyordu. ABD'nin yardım ve desteğiyle Liberya, sömürge döneminde yasal olarak bağımsız kaldı.
• Güney Afrika'da Hollandalı, İngiliz ve Nguniler de dahil olmak üzere çeşitli Afrika ve Avrupa güçleri tarafından yönetilen kolonilerinden oluşuyordu. Günümüz Güney Afrika ülkesinin olduğu bölge, 1806-1910 yılları arasında İngilizler tarafından yönetildi; Londra'nın hakimiyeti zamanla zayıfladı ve hukuki bağlar 1961'de resmen koptu.
• Makao, 1557-1999 yılları arasındaki Portekiz kolonisi idi. Hong Kong'dan iki yıl sonra 1999'da Çin'in Özel İdari Bölgesi oldu.
• Malta, İngiliz himayesindeydi ve daha sonra 1800'de Fransız Devrim Savaşlarından 1964'teki bağımsızlığa kadar bir koloni idi.
• Mozambik: 15. yüzyıldan beri Portekiz kolonisi idi. 1975'ten beri bağımsız.
• 1521-1898 yılları arasında İspanya Doğu Hindistan'ının bir bölgesi olarak İspanya'nın bir kolonisi olan Filipinler, 1898-1946 yılları arasında Birleşik Devletler'in bir kolonisi idi. 1935'te kendi kendini yöneten topluluk statüsünü elde etti. İkinci Dünya Savaşı sırasında, 1942 ve 1945 yıllarında, Japon kuvvetleri tarafından işgal edildi. Bağımsızlığı 1946 yılında onaylandı.
• Somali, 1800'lerin sonundan 1960'a kadar İtalya ve İngiltere'nin bir kolonisi idi. 6 Temmuz 1960'da, Somali İtalyan Güven Bölgesi (eski İtalyan Somali'si) ile Britanya Somali'si birleşerek Somali Cumhuriyeti kuruldu.
• Sri Lanka, 1815-1948 yılları arasında İngiliz kolonisi idi. Seylan olarak bilinir. 1972 yılına kadar Britanya himayesinde (Dominyon) kaldı.
• Tayvan bugünkü Tainan merkezli bir Hollanda kolonisi idi (1624-1662); kısa süre sonra, günümüzdeki Taipei şehrine yakın bir güney Tayvan bölgesinde bir İspanyol kolonisi kuruldu (1626-1642). Ming Hanedanlığına bağlı olan Han Ulusu, 1662'de Hollandalıları mağlup edince, Çin sömürge düzeni başladı. Çing hanedanına sadık olan Han ulusu, Tayvan'ı Çing Hanedanı'na bağışladılar ve Tayvan Çin topraklarına dahil edilerek Fujian eyaletine bağlandı ve sonrasında da ayrı bir eyalet oldu. Çing Hanedanı, ilk Çin-Japon savaşlarından sonra, Tayvan'ın yönetimini Japonya'ya devretti (1895-1945). II. Dünya Savaşında Japonya'nın yenilgisinden sonra Tayvan, Çin Cumhuriyeti'ne devredildi ve Çin iç savaşındaki yenilgisinden sonra üs haline geldi.
• Birleşik Devletler, Britanya Amerikası'nda kurulan, başlıca on üç Britanya/İngiltere kolonisinden meydana gelmiştir. Virginia Kolonisi on üç koloninin ilkiydi. On üç koloninin hepsi, 13 Temmuz 1776'da bağımsızlığını ilan etti ve İngiliz valiler görevden alındı.
• Fransız Çin-Hindi, Ekim 1887'de Annam, Tonkin, Cochinchina (Bu bölgeler günümüzde Vietnam'ı oluşturur) ve Kamboçya Krallığı topraklarında kuruldu; Laos, 1893'te Fransız-Siyam Savaşı'ndan sonra dahil edildi. Federasyon 1954 yılına kadar sürdü. Fransa tarafından, dört himaye bölgesinde resmi olarak yerel yöneticiler atandı; Vietnam İmparatorları, Kamboçya Kralları ve Luang Prabang Kralları bu bölgeleri yönetiyormuş gibi görünse de; aslında sadece figüran idiler ve asıl güç Fransa'nın elindeydi.
• Arjantin 1810'da İspanya'dan bağımsızlığını kazandı ve 1853'te modern anayasal düzene geçti.

Mevcut koloniler

Sömürgelerin Sonlandırılması Komisyonu, öz yönetim hakkı bulunmayan bölgelere dair Birleşmiş Milletler'in yayınladığı listeyi onaylamaktadır.

Birleşmiş Milletler, bu listedeki bölgeleri koloni olarak adlandırmaktadır ve bu hususta karşı görüşler de bulunmaktadır. Özerk veya siyasi iktidar olarak varlık gösteren fakat başka bir devletin kontrolü altında olan bağımlı bölgelerde, ''koloni'' tabiri ile ilgili görüş ayrılıkları vardır.