Kafkasya

Kafkasya neresi?

Kafkaysa, Karadeniz ve Hazar Denizleri arasında yer alan, Avrupa ve Asya sınırındaki bir bölgedir.

Avrupa'nın en yüksek dağı olan 5.642 metre (18.510 fit) yüksekliğindeki Elbruz Dağının da içinde yer aldığı Kafkas Dağları, Kafkasya bölgesinde yer alır. Siyasi olarak, Kafkasya bölgesi kuzey Kafkasya ve Güney Kafkasya olarak iki bölgeye ayrılır. Güney Kafkasya bağımsız egemen devletlerden oluşurken, Kuzey Kafkasya ise Rusya Federasyonu'na bağlıdır.

Bölge, dilsel çeşitliliği ile bilinir: Hint-Avrupa ve Türk dillerin yanı sıra, Kartvelian (Güney Kafkas dilleri), Kuzeybatı Kafkas ve Kuzeydoğu Kafkas dil aileleri bölgeye özgüdür.

Kafkasya ne demek?

Gaius Plinius Secundus'un Doğal Tarih kitabında (MS 77-79), Kafkasya adı İskitçe kar beyaz ve buz gibi parıldayan anlamına gelen ''kroy-khasis'' teriminden türetilmiştir.

İran tarihi boyunca ve özellikle de Sasani İmparatorluğu döneminde, Kafkasya bölgesi, İran'ın topraklarının en uç bölgesiydi ve Kuzey Kafkasya'nın kuzeyindeki bölgelerin ele geçirilmesi neredeyse imkansızdı. Dünyanın en yüksek dağı olarak bilinen efsanevi Kaf Dağı'nın, bu bölgede olduğu söyleniyordu ve bu yüzden Kafkasya, dünyanın sınırı olarak kabul ediliyordu. Efsanevi Kaf Dağı ile olan bağı nedeniyle, bu bölgeye Kafkasya adı verildi. Bölgenin yerel dildeki güncel isimlerinin hepsi dağın ismine benzemektedir. Başlıca farklılıklar; f harfinin yerine daha yumuşak bir harf olan w kullanımı ve son harfin yerine de z harfinin gelmesidir.

Kafkasya'nın diğer dillerde karşılığı

• Abhazca: Кавказ Kawkáz
  
• Adigece: Къавкъаз / Хэку Qawqaz 
  
• Azerice: Qafqaz 
  
• Arapça: القوقاز al-Qawqāz 
  
• Ermenice: Կովկաս Kovkas 
  
• Avarca: Кавказ - كافكاز Kawkaz 
  
• Çeçence: Кавказ Kawkáz 
  
• Gürcüce: კავკასია K'avk'asia 
  
• Yunanca: Καύκασος ​​Káfkasos 
  
• İnguşça: Кавказ Kawkaz 
  
• Kabardeyce: Къавкъаз Qawqaz 
  
• Karaçay-Balkarca: Кавказ Kavkaz 
  
• Kürtçe: Qefqasya / Qefqas 
  
• Lezgice: Къавкъаз K'awk'az 
  
• Lakça: Ккавкказ Kkawkkaz 
  
• Osetçe: Кавказ Kavkaz 
  
• Farsça: قفقاز Qafqāz 
  
• Rusça: Кавказ Kavkaz 
  
• Türkçe: Kafkaslar / Kafkasya 
  
• Ukraynaca: Кавказ Kaukaz 
  

Kafkasya bölgesi

Kafkasya'nın kuzey kısmı Kuzey Kafkaysa (Ciscaucasus) ve güney kısmı da Güney Kafkasya (Transcaucasus) olarak bilinir.

Kuzey Kafkasya, Büyük Kafkasya Sıradağları olarak bilinen Büyük Kafkas Dağları'nın büyük bir çoğunluğunu ve ayrıca Güneybatı Rusya ile Gürcistan ve Azerbaycan'ın kuzey kesimlerini içerir.

Güney Kafkasya'nın, kuzeyinde Rusya, batısında Karadeniz ve Türkiye, doğusunda Hazar Denizi ve güneyinde İran yer alır. Kafkas Dağlarını ve çevredeki ovaları içerir. Ermenistan'ın tümü, Azerbaycan (kuzey kısımları hariç) ve Gürcistan (kuzey kesimleri hariç) Güney Kafkasya'da yer alır.

Büyük Kafkas Sıradağları genellikle Asya ile Avrupa arasındaki sınır çizgisi olarak kabul edilir. Kafkasya'nın en yüksek noktası, Rusya'da yer alan Kuzey Kafkasya'nın batısındaki Elbrus Dağı (5,642 m) olup, Avrupa'daki en yüksek zirve olarak kabul edilir.

Kafkasya, dil ve kültürel çeşitlilik açısından dünyadaki en farklı bölgelerden biridir. Günümüzde Kafkasya'yı oluşturan ulus devletleri, Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra kurulan Gürcistan (Acara Özerk Cumhuriyeti dahil), Ermenistan ve Azerbaycan (Nahçıvan dahil) devletleridir. Bölgede yer alan üç bölge; Dağlık Karabağ, Abhazya ve Güney Osetya, bağımsız olduklarını iddia etse de; bağımsızlıklarını tanıyan, sadece birkaç devlet bulunmaktadır. Bağımsız devletlerin çoğu tarafından, Abhazya ve Güney Osetya, Gürcistan'ın ve Dağlık Karabağ da Azerbaycan'ın bir parçası olarak kabul edilmektedir. Rusya'ya bağlı özerklik iddiasında olan bölgeler arasında ise; Krasnodar Krayı, Stavropol Krayı ve özerk Adıge Cumhuriyeti, Karaçay-Çerkesya, Kabardino-Balkarya, Kuzey Osetya, İnguşetya, Çeçenistan ve Dağıstan yer alır.

Kafkasya nüfusu

Bölgede birçok farklı dil ve dil ailesi yer alır. Bölgede 50'den fazla etnik grup yaşamaktadır. Bölgede en az üç dil ailesi bulunmakla beraber aynı zamanda Ermenice, Osetçe ve gibi Hint-Avrupa dilleri ve Azerice ve Karaçay-Balkarca gibi Türk dilleri konuşulmaktadır. Ortak dil olarak Rusça kullanılır.

Günümüzde Kuzey ve Güney Kafkasya halkları, Doğu Ortodoks Hristiyanları, Oryantal Ortodoks ya da Sünni Müslümanlar olma eğilimindedirler. Bölgenin doğu kesiminde yer alan Azerbaycan'da, Şiilik tarih boyunca önemli mezheplerden olmuştur.

Kafkasya tarihi

Türkiye, İran ve Rusya'nın etrafında yer alan bölge, yüzyıllardır siyasi, askeri, dini ve kültürel çekişmelere ve genişleme politikalarına sahne olmuştur. Tarih boyunca, Kafkaslar genellikle İran topraklarına dahil edilmiştir. 19. yüzyılın başında, Rus İmparatorluğu, Kaçar Hanedanı'na ait olan bölgeyi fethetmiştir.

Tarih öncesi Kafkasya

Güney Kafkasya bölgesinin topraklarında Yontma Taş Devrinden beri, Homo Erectus insan türleri yaşamaktaydı. Güney Kafkasya'da yer alan Gürcistan'daki Dmanisi arkeolojik kazı alanında, 1991 yılında 1,8 milyon yıllık ilk insan (yani Hominini) fosilleri bulunmuştur. Bilim adamları bulunan fosil kalıntılarını ve iskeletlerini, Homo erectus georgicus alt türü içinde sınıflandırıyor.

Arkeolojik alan, Afrika kıtası dışındaki erken insanın varlığı konusunda en net en kesin kanıtları sunmaktadır; Dmanisi kafatasları, Afrika dışında bulunan en eski beş Hominini kafatasıdır ve böylece kıta dışına gerçekleşen insan göçlerinin tarihi sanıldığından iki misli önceki zamanlara dayanır.

Antik Dönem Kafkasyası

Asurbanipal (MÖ 669-627) döneminde Asur İmparatorluğu sınırları Kafkas Dağları'na kadar uzanır. Bölgedeki daha eski krallıklar Ermenistan, Arnavutluk, Kolhis ve İberya ile beraber diğer bölgeleri de içeriyordu. Bu krallıklar daha sonraları Med İmparatorluğu, Ahameniş İmparatorluğu, Part İmparatorluğu ve Sasani İmparatorluğu gibi İran imparatorlukları bünyesinde birleşerek, Kafkaysa bölgesini yüzyıllar boyunca beraber yönettiler. Ermenistan Krallığı, II. Dikran döneminde imparatorluğa dönüştü ve genişleyerek; İberya, Arnavutluk, Part Krallığı, Atropatena, Mezopotamya, Kapadokya, Kilikya, Suriye, Nebati Krallığı ve Yahudiye topraklarına hükmetti. MÖ 1. yüzyılın başında Zerdüştlük bölgedeki hakim din olmuştu; Bununla birlikte, bölge iki dini dönüşüm sürecinden daha geçecekti. İran, Roma ve Bizans arasında yaşanan çetin rekabet sebebiyle, başta Bizanslılar olmak üzere İran ve Roma İmparatorları da bölgeyi defalarca işgal etmiş ama sonuçta hiçbiri elinde tutamamıştır.

Orta Çağ Kafkasyası

Ermenistan'ın Arsak hanedanlığı (Part İmparatorluğu'na bağlı Arsak hanedanlığının bir kolu) Hristiyanlığı devlet dini olarak benimseyen ilk ulustu (MS 301'de) ve Kafkasya Arnavutluğu ve Gürcistan, Hristiyanlığa geçince, Zerdüştlük dininin yerini Hristiyanlık almaya başladı. İran'ın İslami Fethi ile beraber, bölge Arapların egemenliğine girdi. 10. yüzyılda Alanlar (ön-Osetyalılar), Kuzey Kafkasya'da, günümüzdeki Çerkesya ve Kuzey Osetya-Alanya bölgelerinde, Alania Krallığı'nı kurdular ve bu krallık 1238-1239 yıllarında gelişen Moğol istilasıyla yıkıldı. 12. yüzyılda, Gürcistan kralı IV. David, Müslümanları Kafkasya'dan kovdu ve Gürcistan Krallığı'nı güçlü bir bölgesel güç haline getirdi. 1194-1204'te Gürcistan Kraliçesi Tamar'ın orduları, güneydoğudan ve güneyden gelen yeni Selçuklu istilalarını bozguna uğratarak, Selçuklu Türklerin kontrolündeki Güney Ermenistan'a başarılı seferler düzenledi. Gürcistan Krallığı Kafkasya bölgesine düzenlediği askeri seferlere devam etti. Tamara'nın düzenlediği askeri seferler ve 1204'te Bizans İmparatorluğunun duraklama dönemine girmesiyle beraber, Gürcistan, Yakın Doğudaki en güçlü Hristiyan devleti oldu. Toprakları, İran'ın kuzeyi ile Türkiye'nin kuzeydoğusunda kalan Kafkasya'nın büyük bir kısmını kapsıyordu. Kafkasya bölgesi daha sonra Osmanlılar, Moğollar, yerel krallıklar ve hanlıklar ve ayrıca bir kez daha İran tarafından fethedilecekti.

Günümüz Kafkasyası

19. yüzyılın başlarına kadar, Güney Kafkasya ve Kuzey Kafkasya'nın bir bölümü (Dağıstan), İran İmparatorluğu'na bağlıydı. 1813'de Gülistan Antlaşması ve 1828'de Türkmençay Antlaşması ile beraber, İran, Güney Kafkasya ve Dağıstan'ı kalıcı olarak Rus İmparatorluğu'na teslim etmek zorunda kaldı. Rusya, Kuzey Kafkasya'nın geri kalan bölgelerini, 19. yüzyıl boyunca Kafkasya Savaşlarında (1817-1864) fethedip ilhak etti. Savaşın ardından Ruslar, Çerkezler üzerinde etnik temizlik uyguladılar ve çoğunlukla Çerkezler olmak üzere bu bölgenin yerli halkları ana vatanlarından kovularak büyük bir kısmı Osmanlı İmparatorluğu'na ve küçük bir kısmı da Kaçar Hanedanlığı'na sığındı.

Rusya İç Savaşı sırasında (Transkafkasya Demokratik Federatif Cumhuriyeti) 9 Nisan 1918 ile 26 Mayıs 1918 arası ve Sovyet yönetimi döneminde (Transkafkasya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti) 12 Mart 1922 ile 5 Aralık 1936 arasında olmak üzere iki kez, özerk bir siyasi bünye kurularak bölge birleştirildi.

1940'larda yaklaşık 480.000 Çeçen ve İnguş, 120.000 Balkar, Karaçay ve Ahıska Türkleri ile 200.000 Kürt ve Kafkasya Almanı topluca Orta Asya ve Sibirya'ya sürüldü. Bunların yaklaşık dörtte biri öldü.

1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından, Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan bağımsızlıklarını kazandılar. 

Sovyetler Birliği'nin çöküşünden bu yana, Kafkasya'da, birkaç bölgesel çatışma ve savaş yaşanmıştır. Bu çatışma ve savaşların arasında; Dağlık Karabağ Savaşı (1988-1994), Oset-İnguş Çatışması (1989-1991), Abhazya Savaşı (1992-93), Birinci Çeçen Savaşı (1994-1996), İkinci Çeçen savaşı (1999-2009) ve 2008 Güney Osetya Savaşı yer alır.

Mitolojide Kafkasya

Yunan mitolojisine göre Kafkaslar ya da Kaukasos, dünyayı dengede tutan sütunlardan biridir. İnsanlığa ateşi veren Prometheus (Gürcü hikayelerine göre Amirani), Zeus tarafından Kafkas Dağları'nda zincire vurulur ve Zeus'a meydan okuyarak ''ateşin sırrını'' insanlara açıkladığı için, ciğerinin her gün bir kartal tarafından yenilmesi cezasına çarptırılır. 

Romalı şair Ovid, Kafkasya'yı İskit topraklarında gösterir ve bölgeyi açlığı temsil eden soğuk ve kayalık bir dağ olarak tasvir eder. Altın Postun izinde, Kafkasya'nın batı sahillerinde sefere çıkan Yunan kahraman Jason, orada Kolhis Kralı Aietes'in kızı Midia ile karşılaşır.

İran mitolojisinde Kafkasya, bilinen dünyayı kuşattığı düşünülen efsanevi Kaf Dağı ile ilişkilendirilir. Kafkasya, Saoshyant savaşının geçtiği ve Zümrüdü Anka kuşunun yuvasının olduğu yerdir.

Kafkasya doğası

Kafkasya, ekolojik öneme sahip bir bölgedir. Bölge, biyolojik çeşitlilik açısından dünya üzerinde bulunan en önemli 34 bölgenin yer aldığı listededir. Bölgede 6400 damarlı bitki türü bulunmaktadır ve bunların 1600'ü endemiktir. Bölgedeki yaban hayatı, İran leoparı, bozayı, kurt, bizon, geyik, kaya kartalı ve leş kargası gibi hayvanları barındırır. Omurgasız hayvanlar sınıfında, Kafkasya'da yaklaşık 1000 örümcek türü kaydedilmiştir. Eklem bacaklı hayvan türlerinin büyük bir kısmı Büyük ve Küçük Kafkasya dağlarında yoğunlaşmıştır. Bölgede, Buzul Çağında, Kafkas Dağları'nda hayatta kalabilen ormanların varlığına işaret eden, birçok endemik ve nesli tükenmekte olan hayvan ve bitki türleri bulunmaktadır. Kafkasya sığınak ormanı (refugium), Batı Asya (Yakın Doğu) bölgesinde yer alan en büyük sığınak ormanıdır. Bölgede, Doğu Asya, güney Avrupa ve hatta Kuzey Amerika'da bulunan bitki türlerinin farklı ailelerden gelen türevleri ve soyu tükenmekte olan türleri bulunmaktadır. Bölgede bulunan 70'den fazla orman salyangozu türü endemiktir. Bazı soyu tükenmekte olan omurgalı türleri arasında, Kafkas kurbağası, Kafkas semenderi, Robert's snow vole olarak bilinen tarla faresi, Kafkas kara orman tavuğu ve tamamıyla endemik olan Darevskia kertenkelesi gibi türler bulunmaktadır. Bu bölgede yer alan sığınak ormanlarda yaşayan türlerin yapısı, Batı Avrasya sığınak ormanlardaki türlerin yapısından oldukça farklı ve daha çeşitlidir. Büyük ölçüde kayalıklar ve karma ormanlarla kaplı bir doğası vardır. Kafkas Dağları, bir köpek ırkı olan Kafkas Çoban Köpeği (Rusça: Kavkazskaya Ovcharka, Geo. Nagazi) ile de ünlüdür. Vincent Evans, Karadeniz'de, Minke Balinalarının varlığından söz eder. 

Kafkasya'da enerji ve doğal kaynakları

Kafkasya bölgesinde ekonomik değeri yüksek, Kuvarsit, alüminyum, altın, krom, bakır, demir cevheri, cıva, manganez, molibden, kurşun, tungsten, uranyum, çinko, yağ, doğal gaz ve kömür (Antrasit ve linyit) gibi madenler ve enerji kaynakları bulunur.

Kafkasya'da spor

2014 Kış Olimpiyatlarında, kayak pistlerinin bulunduğu Soçi ve Krasnaya Polyana bölgeleri, Rusya'da yer alan en önemli ve seçkin kayak pistleri olarak ün kazanmıştır. 2015 Avrupa Oyunları, ilk defa Avrupa Oyunlarına ev sahipliği yapan Azerbaycan'da düzenlendi.

Dağ Kayağı tesisleri (Kayak Merkezleri):

• Alpika-Service
  
• Mountain roundabout (Atlı Karınca Dağı) 
  
• Rosa Hutor 
  
• Shahdag Kayak Merkezi, (Kış Tesisi) Azerbaycan