Güneybatı Asya

Batı Asya ya da Güneybatı Asya, Asya'nın en batısındaki alt bölgedir. Orta Doğu (veya Yakın Doğu) ile önemli ölçüde çakıştığı için bu isim her zaman kullanılmaz. İki bölge arasındaki ana farklılık Kuzey Afrika'nın bir parçası olarak sayılan Mısır'ın bu bölgeden hariç tutulmasıdır. Batı Asya ismi bazen istatistiklerde ülkeleri gruplandırma amacıyla kullanılır.

2015 yılı itibariyle Batı Asya'nın toplam nüfusu 300 milyon civarındaydı.

İlişkisiz bir bağlamda, bu terim aynı zamanda antik tarihte ve Arkeolojide Antik Mısır'ın aksine "Asyatik" ya da "Batı Asya" kültürlerindeki Bereketli Hilal bölgesini (Mezopotamya ve Doğu Akdeniz'i kapsayan bölge) bölmektedir.

Coğrafi bir kavram olarak, "Batı Asya" Levant, Mezopotamya, Arap yarımadası, Anadolu, İran, Ermeni Tepeleri ve Güney Kafkasya'yı kapsamaktadır. Mısır'ı kıtalar arası bir ülke yapan Sina Yarımadası ise Batı Asya bölgesine aittir.

Bununla birlikte, "Batı Asya" terimi, çoğunlukla, çağdaş egemen devletlerin istatistiki amaçlar için tercih ettikleri kullanışlı bir terimdir. Örneğin Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü (UNSD) veya Kanada hükumetince daha jeopolitik bir terim olan "Ortadoğu" ibaresi yerine kullanılır.

Terim pragmatik olarak kullanılır ve "doğru" veya genel kabul görmüş bir tanıma sahip değildir. Kanada hükumeti ve ayrıca National Geographic Style Manual'de sadece Türkiye, İran, Ermenistan, Azerbaycan, Gürcistan, Lübnan, Suriye, Katar, Kuveyt, Ürdün, Irak, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan, Kıbrıs, Umman ve Yemen ülkeleri Batı Asya'da bulunmaktadır. İsrail ve Batı Şeria / Gazze Batı Asya'nın bir parçası sayılmaz. Bir başka örnek olarak, Maddison, Dünya Ekonomileri: Tarihsel İstatistikler'de (2003) Bahreyn, İran, Irak, İsrail, Ürdün, Kuveyt, Lübnan, Umman, Katar, Suudi Arabistan, Suriye, Türkiye, Birleşik Arap Emirlikleri, Yemen ve Batı Şeria Batı Asya ülkeleri olarak tarif edilmiştir. Birleşmiş Milletler Endüstriyel Teşkilatı, Batı Asya bölgesindeki ulusları sıralarken Azerbaycan, İran, Ermenistan, Umman, Yemen, Lübnan, Suriye, İsrail, Irak, Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Bahreyn, Kuveyt, Suudi Arabistan ve Ürdün'ü listeye aldı, Türkiye ve Gürcistan'a yer vermedi. Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü ise İran'ı hariç tutarak diğer tüm Batı Asya ülkelerini listeledi.

Güneybatı Asya ülkeleri

UNSD, "ülkelerin veya bölgelerin belirli gruplara ayrılması sadece istatistiksel kolaylık sağlamak içindir. Siyasi veya diğer ülke ya da bölgelerin üyeliği ile ilgili herhangi bir varsayım anlamına gelmemektedir" diye belirtmiştir. Batı Asya'daki UNSD alt bölgesi ülkeler ve topraklar aşağıda listelenmiştir:

• Ermenistan
• Azerbaycan
• Bahreyn
• Kıbrıs 
  
• Gürcistan 
  
• Irak 
  
• İsrail 
  
• Ürdün 
  
• Kuveyt 
  
• Lübnan 
  
• Umman 
  
• Filistin 
  
• Katar 
  
• Suudi Arabistan 
  
• Suriye 
  
• Türkiye 
  
• Birleşik Arap Emirlikleri 
  
• Yemen 

Güneybatı Asya'nın tarihçesi

"Batı Asya" terimi, 19. Yüzyılın başlarında "Yakın Doğu" teriminin jeopolitik bir konsept olarak kullanılmasından önce coğrafi bir terim olarak kullanılmaktaydı. Tarihteki klasik dönem kaynaklarına göre "Batı Asya", klasik dönemdeki bulgulara göre "İskit" ve klasik yazarlara göre  "Doğu Asya", yani doğuda Transoksanya (Maveraünnehir) ve Hindistan bölgelerinin Asya'nın bir parçası olduğu ifade edilmekteydi. Klasik yazarlarda, Maveraünnehir ve Hindistan'da 20. yüzyılda, "Batı Asya", arkeoloji ve eski tarih alanında, özellikle Mısır'ın ilkel uygarlıklarının karşılaştırılması amacıyla "Eski Mısır'ın Bereketli Hilal'i" kısaltması olarak kabaca bir coğrafi dönemi belirtmek için kullanılmıştır.

Terimin çağdaş jeopolitik ya da dünya ekonomisi bağlamında kullanılması, 1960'lardan itibaren olmuştur.

Güneybatı Asya'nın coğrafyası

Batı Asya, Doğu Avrupa'nın hemen güneyinde yer alır. Bölge yedi büyük deniz ile çevrilidir. Bu denizler: Ege Denizi, Karadeniz, Hazar Denizi, Basra Körfezi, Arap Denizi, Kızıldeniz ve Akdeniz'dir.

Bölge, kuzeyde Kafkas Dağları tarafından Avrupa'ya kadar, güneybatıda ise, Süveyş tarafından Afrika'ya kadar sınırlıdır. Doğuda ise bölge Orta Asya ve Güney Asya'ya bitişiktir. Doğu İran'daki Kebir ve Lut çölleri doğal olarak bölgeyi Asya'nın kendisinden ayırmaktadır.

Avrupa coğrafyacılar tarihsel olarak Kuzey Kafkasya'yı günümüzün Avrupa Rusya'sı kadar Batı Asya'nın bir parçası olarak görmüşlerdir.

Güneybatı Asya'nın iklimi

Batı Asya'nın iklimi öncelikle kurak ve yarı kuraktır ve su kıtlığına maruz kalabilir. Ancak bölge, aynı zamanda geniş ormanlık ve verimli vadiler de içermektedir. Bölge çayırlar, meralar, çöller ve dağlardan oluşmaktadır. Su sıkıntısı, hızla artmakta olan nüfusun su talebinin arttığı Batı Asya'nın birçok yerinde bir sorundur. Tuzlanma ve kirlilik su kaynaklarını tehdit etmektedir. Dicle ve Fırat dahil olmak üzere başlıca nehirler tarımı desteklemek için sulama suyu kaynakları sağlamaktadır.

Batı Asya'da iki rüzgar fenomeni vardır. Bunlar; "Şarki ve "Şamal" olarak adlandırılır. Sharqi (veya sharki) güneyden ve güneydoğudan gelen bir rüzgardır. Nisan'dan Haziran başına kadar etkilidir, Eylül ve Kasım aylarının sonlarına doğru tekrar gelir. Saatte 80 kilometreye varan rüzgarlar kuru ve tozludur. Genellikle birkaç bin metre yüksekliğinde kum taşıyabilen şiddetli kum ve toz fırtınaları atarlar ve kısa bir süreliğine hava alanlarının kapanmasına neden olabilirler. Bu rüzgarlar mevsimin başında, sonunda ve sezon ortasında olmak üzere birkaç gün sürebilir. Şamal rüzgarları ise Irak ve Basra Körfezi'nde (Suudi Arabistan ve Kuveyt dahil olmak üzere) gün boyunca sıkça görülen, ancak geceleri azalan, yaz boyunca kuzeybatıdan esen bir rüzgardır. Bu hava hareketi yılda bir kez, ya da birkaç kez gerçekleşir.

Güneybatı Asya'nın toprak yapısı

Batı Asya'da geniş dağlık araziler bulunmaktadır. Anadolu Yaylası, Pontus Dağları ile Toros Dağları arasında Türkiye'de birleşik şekilde bulunmaktadır. Ağrı Dağı, Türkiye'de 5.137 metreye kadar yükselmektedir. Zagros Dağları İran, çevre bölgeleri ise Irak'ta bulunuyor. İran Merkez Yaylası iki drenaj havzasına ayrılmıştır. Kuzey havzası Kebir (Büyük Tuz Çölü) ve güney havzası Lut Çölü'dür.

Yemen'de, pek çok alanda yükselmeler 3.700 metreden fazladır. Yayla alanları Kızıldeniz kıyılarından kuzeye, kuzeyden Lübnan'a uzanmaktadır. Kıtalar arası riftleşme, deniz seviyesinin oldukça altında bulunan alanlar ile boğaz benzeri topoğrafya oluşturan Kızıldeniz boyunca bir fay bölgesi vardır. Batı Şeria, İsrail ve Ürdün arasındaki sınırda yer alan Ölü Deniz (Lut Gölü), deniz seviyesinden 418 m aşağıda yer alması nedeniyle Dünya yüzeyinin en alt noktası olarak kabul edilmektedir.

Dünyanın en büyük kum çöllerinden biri olan Rubülhali, Arap Yarımadası'nın güneydeki üçüncü bölgesini; Suudi Arabistan'ı, Umman'ın bir bölümünü, Birleşik Arap Emirlikleri'ni ve Yemen'i kapsamaktadır. Jebel al Akhdar, Umman Körfezi'ne bitişik olarak, kuzeydoğu Umman'da bulunan küçük bir dağ yerleşimidir.

Güneybatı Asya'nın jeolojik özellikleri

Levha tektoniği

Afrika, Avrasya ve Arap levhaları da dahil olmak üzere üç büyük tektonik plaka Batı Asya'da birleşmektedir. Tektonik levhalar arasındaki sınırlar, Kuzey Afrika, Kızıldeniz ve İran'a uzanan Azores-Cebelitarık Sırtı'nı oluşturmaktadır. Arap Levhası, Doğu Anadolu Fayı'ndan kuzeye doğru Anadolu tabakasına (Türkiye) doğru ilerlemektedir. Türkiye'deki Ege ve Anadolu plakaları arasındaki sınır da sismik olarak aktiftir.

Güneybatı Asya'nın su kaynakları

Birkaç büyük akifer (su katmanı), Batı Asya'nın büyük bölümüne su kaynağı oluşturmaktadır. Suudi Arabistan'da, Paleozoyik ve Triyas kökenli iki büyük su kaynağı, Jabal Tuwayq dağlarının altına ve batısında Kızıl Deniz'e kadar uzanmaktadır. Kretase ve Eosen kaynaklı su kaynakları, Suudi Arabistan'ın orta ve doğusunun büyük bölümlerinin alt kısmında hem tatlı su hem de tuzlu su miktarı bulunan bölgelerdedir. Sulama için salma veya oluk sulaması ve yağmurlama yöntemleri yaygın olarak kullanılmaktadır. 

Güneybatı Asya'nın demografisi

Maddison tarafından 2030 yılında 370 milyona ulaşacağı tahmin edilen Batı Asya nüfusu 2008 yılı itibariyle 272 milyon olarak tahmin edilmiştir (2007 yılında yapılan bu tahmine Kafkasya ve Kıbrıs dahil edilmemiştir). Bu, yıllık %0.9'luk dünya ortalamasının çok üzerinde, %1.4'lük büyümeye karşılık gelir.           

Bölgedeki en kalabalık ülkeler Türkiye ve İran'dır. Her biri yaklaşık 75 milyon nüfus barındırmaktadır. Bu ülkeleri Irak ve Suudi Arabistan izliyor ve her birinde yaklaşık 32 milyon kişi yaşıyor.

Kültürel açıdan bakıldığında, Batı Asya'nın çoğunluğu Arap, Fars ve Türklerden oluşmaktadır. Hakim olan diller her biri 70 milyon kişiden oluşan Arapça, Farsça ve Türkçe'dir. Bunu İbranice, İran ve Türkçe konuşanlardan oluşan Kürt ve Azerbaycanlı topluluklar takip eder. Levant'da Ortaçağ Arap ve Türk yayılmacı politikaları sonucu, daha önce hakim olan Aramice ve İbranice yerini Arapça ve Türkçe'ye bırakmıştır. İbranice Anadolu'da da yer değiştirmesine rağmen tekrar İsrail'in hakim dili olmuştur ve Aramice ve Yunanca kendi topraklarında küçük azınlık dilleri olarak mevcut kalmıştır.

Güneybatı Asya'nın ekonomisi

Batı Asya ekonomisi çok çeşitlidir ve bölge, yüksek ekonomik büyüme yaşamaktadır. Türkiye, bölgedeki en büyük ekonomiye sahiptir. Bunu Suudi Arabistan ve İran izlemektedir. Bölgede petrol, dünya petrol rezervlerinin yarısından fazlasını ve doğal gaz, dünya doğal gaz rezervlerinin yaklaşık %40'ını oluşturduğu için ekonomide önemli bir yere sahiptir.

Güneybatı Asya'da spor

Batı Asya Tenis Federasyonu, bölgedeki şampiyonaları ve ligleri düzenlemektedir.

Batı Asya Bilardo & Snooker Federasyonu, her yıl aralarında bilardo ile ilgili şampiyonaları düzenlemektedir.

Batı Asya Oyunları 1997, 2002 ve 2005'te gerçekleştirilmiştir.

Batı Asya Futbol Federasyonu 2001 yılında kurulmuş ve Asya Futbol Federasyonu'nun bölgesel federasyonlarından biridir. WAFF Şampiyonasını organize etmektedirler.

Batı Asya Basketbol Birliği, 1999 yılından beri WABA Şampiyonasını düzenlemektedir.