Ege Denizi

Ege Denizi, Anadolu yarımadası ve Yunanistan arasında, yani  Yunanistan ve Türkiye ana karaları arasında yer alan, Akdeniz'in bir uzantısıdır. Kuzeyde, Çanakkale Boğazı ve Marmara Denizi ile Karadeniz'e bağlıdır. Ege'deki adalar topluluğuna adaların güneyinde kalan Girit ve Rodos adaları da dahil edilmektedir. Ege Denizi, geleneksel ifadeyle "ana deniz" (Yunanca, Αρχιπέλαγος, Archipelago) olarak biliniyordu. Ancak bu kavram zamanla değişerek "Ege Denizi" ismini aldı.

Ege Denizi adının kökeni

Antik çağlarda, Ege adı için çeşitli tanımlamalar yapılmıştır. Bir Yunan kasabası olan 'Aegae', ya da bu denizde hayatını kaybeden bir Amazon kraliçesi  'Aegea', veya arkaik dönemlerdeki Hekatonkhierler'den olan Briareus'un lakabı, deniz keçisi anlamında kullanılan 'Aigaion' kelimesinden veya özellikle oğlunun bu denizde öldüğünü zannedip, yine bu denizde boğulmak üzere intihar eden, Atina'lı Theus'un babası 'Aegus' un isminden geldiği dile getirilmektedir.

Olası etimolojik köken tahminlerine göre; Yunanca dalgalar anlamına gelen 'αἶγες (aiges), İskenderiye'li Hesychius için mecazi anlamda kullanılan ve keçi anlamına gelen αἴξ (aix) kelimelerinden türemiş olması kuvvetle muhtemel olmakla beraber bir diğer yaklaşım da, aiges (dalga) ve hals (deniz) kelimelerinden türeyen dalgalı deniz (aigialos) tanımı üzerinden gelmiş olabileceği yönündedir.

Yüksek ve Geç Orta çağda birçok Yunan adasına hükmetmiş olan Venedikliler 'archipelago' (ana deniz) terimini popülerleştirmiş ve bu terim, yakın modern çağa kadar birçok Avrupa ülkesinde etkin olarak kullanılmıştır. 

Bazı Güney Slav dillerinde Ege'ye genellikle Beyaz Deniz denir ( Sırpça 'Belo More', Makedonca 'Бело море' ve Bulgarca 'Бяло море' Byalo More).

Ege Denizi'nin coğrafi yapısı

Ege Denizi, yaklaşık 214.000 kilometre kareyi (83.000 mil²) kapsar ve yaklaşık uzunluğu 610 kilometre (380 mil) ve eni 300 kilometre (190 mil) ölçülerindedir. Denizin en derin noktası, Girit'in doğusunda 3,543 metre olarak ölçülmüştür (11.624 fit). Ege Adaları sularında; şu adalar güneydeki (batıdan doğuya doğru sıralama) sınırları belirlemektedir: Çuha Adası, Küçük Çuha Adası, Girit, Çoban Adası, Kerpe Adası ve Rodos Adası.

Hemen hemen hepsinin Yunanistan'a ait olduğu Ege Adaları, yedi gruba ayrılabilir:

Kuzeydoğu Ege Adaları

Eğriboz Adası

Soporad Adaları

Kiklad adaları

Saronik Adalar (veya Argo-Saronik Adalar)

On iki ada (veya Güney Soporadları), Kızılhisar adası hariç.

Girit

Ege Denizi ve adalarını tanımlamak üzere, ilk olarak 'ana deniz' anlamına gelen 'archipelago' kelimesi kullanılmıştır. Ege Adaları ve ada takımlarının çoğu aslında ana karalardaki dağların birer uzantısıdır. Uzantıların biri deniz boyunca Sakız Adası'na, bir diğeri Eğriboz adasından Sisam adasına ve bir üçüncüsü de Mora yarımadası ve Girit'ten Rodos'a doğru uzanarak Ege denizini Akdeniz'den ayırır.

Ege'nin güneyden başlayarak saat yönünde ilerleyen koylar ve körfezleri; Girit'teki Mirabello, Almyros, Souda ve Hanya körfezleri, ana karadaki Mirtoan denizinin batısında Argolik Körfezi, kuzeybatıda Saron Körfezi, Eğriboz körfezi ile birleşen Petalies körfezi, kuzey Eğriboz denizine bağlayan Pagasetic körfezi, kuzeybatıda Termaikos körfezi, Halkidiki yarımadasındaki Kassandra ve Singitic körfezleri, kuzeyde Strymonian ve Kavala körfezleri Yunanistan'a bağlı iken; güneye doğru, Saros, Edremit, Dikili, İzmir, Kuşadası, Gökova ve Güllük körfezleri de Türkiye'ye bağlıdır.

Ege Denizi'nin sınırları

Uluslararası Hidrografik Kuruluşu, Ege Denizi sınırlarını şu şekilde tanımlar:

Güney'de Çanakkale Boğazına doğru uzanan hat;  Anadolu'da Aspro Burnundan (28°16' doğu) Rodos Adasının kuzeydoğusundaki Kum Burnu'na (Capo della Sabbia), adadan Prasonisi burnuna ve güneybatısından Karpatlar'daki Vrontos noktasına (35°33' kuzey), bu ada üzerinden Castello noktasına, ve buranın güney ucundan Girit'in ilk uzantısı Plaka burnuna, Girit üzerinden Gramvusa takımadalarına, kuzey batı ucundan Küçük Çuha Adasındaki Apolitares burnuna, ada üzerinden kuzeybatıdaki Psira kayalıkları ve Çuha Adasındaki Trakhili burnuna, Çuha'dan kuzeybatı yönüne doğru (Karavugia Burnu'na) ve oradan Mora yarımadasındaki Santa Maria (Azize Meryem) Burnuna 36°28′N 22°57′  doğu):  Kum Kale (26°11'doğu) ile Seddülbahir Burunlarını bileştiren bir hat olarak tanımlanır.

Ege Denizi özellikleri

Ege denizi yüzey suları saat yönünün tersine dönen girdaplarıyla, Karadeniz'in daha az yoğunluğa sahip olan sularıyla karışmadan önce, Akdeniz'in kuzeye; Türkiye'nin batı sahil şeridine doğru, akan aşırı tuzlu suları ile karışır. Akdeniz'in yoğun suları, Karadeniz'den taşıp gelen suların 23-30 metre (75–98 fit) altında yer alır ve Çanakkale Boğazından geçerek saniyede 5-15 cm hızla Marmara Denizi'ne akar. Karadeniz'den gelen akıntı Kuzey Ege'de batıya doğru akarken, Karadeniz'e doğru olan akıntı Yunanistan'ın doğusundan kuzeye doğrudur.

Ege Denizinin oşinografisi temelde bölge ikliminin etkisi altındadır. Kuzeydoğu Avrupa'dan denize akan nehirlerin getirdiği tatlı su kaynakları ve Karadeniz yüzey sularının mevsimsel olarak taşarak Çanakkale Boğazlarından geçip, Ege'ye akmasıyla oluşur.

1991 ve 1992 yılları arasındaki Ege Denizi incelendiğinde, 3 farklı su kütlesi tespit edilmiştir:

Ege Denizinin Yüzey Suyu sıcaklığı (40-45 metre = 130-160 fit) yaz aylarında ortalama 21-26 ° C  ve kış aylarında kuzeyde 10 ° C (50 ° F), güneyde 16 ° C 'dir (61 ° F). 

Ege Denizi orta derinliklerinde (200-300 metre = 660-980 fit)  ortalama sıcaklık 11-18 ° C'dir.

Ege Denizinin diplerinde (500-1000 metre) genelde değişmeyen sıcaklıklar 13–14 °C ve tuz oranı yüzde 3.91– 3.92'dir.

Ege Denizi tarihi

Antik Tarih

Mevcut sahil şeridinin tarihi MÖ 4.000 yılına dayanmaktadır. O zamandan önce, son buzul çağının zirvesinde (MÖ 16.000) deniz seviyesi her yerde 130 metre daha düşüktü. Kuzey Ege'nin büyük kısmı sularla değil, tarıma elverişli yüksek ovalarla kaplıydı. İlk yerleşimlerde, zengin obsidyen madenlerine sahip olan Milos adası dahil olmak üzere, günümüzde ada olan birçok yer büyük bir ihtimal ile ana karanın birer parçası halindeydi. Günümüz kıyı şeridinin oluşmaya başladığı tarih yaklaşık olarak MÖ 7000'lere dayanır. Sonrasında son buzul çağının bitimiyle beraber 3000 sene boyunca sular yükselmeye devam etmiştir.

Daha sonraki Bronz Çağı Yunanistan ve Ege Denizi uygarlıkları, 'Ege uygarlığı' kavramının doğuşunu sağlamıştır. Antik çağlarda ege denizi, iki eski medeniyetin doğduğu yer olarak bilinir: Girit'te Minos Uygarlığı ve Mora Yarımadasındaki Miken Uygarlığı.

Daha sonraları Atina İmparatorluğu ve Helen Uygarlığını kuran Atina ve Sparta gibi birçok şehir devletleri kurulmuştur. Eflatun, Ege denizi çevresinde yaşayan Yunanları 'bir havuzun etrafındaki kurbağalar' olarak tanımlar. Ege denizi daha sonraları Persler ve Romalılar tarafından işgal edilmiş ve Bizans İmparatorluğu, Bulgarlar, Venedikliler, Cenevizliler, Selçuklular ve Osmanlı İmparatorluğu'na ev sahipliği yapmıştır. Ege demokrasilerin beşiğidir ve deniz ulaşımı sayesinde Doğu Akdeniz'deki birçok farklı uygarlığın etkileşim ve iletişiminde vasıta olmuştur.

Modern tarih

21. yüzyılda Kuzey Ege Denizi, 1 milyondan fazla Suriyeli, Iraklı ve Afgan vatandaşının, kendi ülkelerindeki savaşlar ve yoksulluktan kaçıp, Türkiye üzerinden Ege Denizini geçerek Avrupa Birliği Üyesi olan Yunanistan'a iltica etmeye çalıştığı bir mülteci krizine sahne olmuştur.

Ege Denizi'nin ekonomik faaliyetleri

Ege'deki adaların birçoğu güvenli limanlara ve koylara sahiptir. Antik çağlarda, deniz yolculuğu Yunan ana karasında (ve ayrıca Anadolu'nun kıyı bölgelerinde) engebeli arazide seyahat etmekten çok daha kolaydı. Adaların birçoğu volkanik olmakla beraber, mermer ve demir madenlerine sahip olan adalar da vardır. Büyük adalarda verimli vadiler ve ovalar bulunmaktadır. Ege Denizindeki başlıca adalardan ikisi Türkiye'ye aittir. Bozcaada (Tenedos Τένεδος) ve Gökçeada (Imbros Ίμβρος); diğerleri Yunanistan'a aittir. Ege bölgesinde bu iki ülke arasında, kara suları sınırları, hava sahası kontrolü, kıta sahanlığı, ekonomik hakların sınırlanması da dahil olmak üzere, bir dizi siyasi çekişme ve tartışmalar süregelmektedir.