Dünya Mirası

Bir Dünya Mirası Alanı, Birleşmiş Milletler tarafından resmen tanınan, özellikle UNESCO tarafından seçilen bölgelere verilen addır. Siteler, kültürel, tarihi, bilimsel veya başka bir önem derecesine sahip olmak temelinde seçilir ve yasal olarak uluslararası antlaşmalarla korunurlar. UNESCO bu siteleri insanlığın ortak çıkarları için önemli saymaktadır.

Daha kesin bir dille ifade etmek gerekirse, bir Dünya mirası bölgesi, yeryüzünde önemli bir dönüm noktası alanı olarak tanımlanmış, coğrafi olarak eşsiz ve tarihsel olarak teşhis edilebilen, özel kültürel veya fiziksel önemi olan (örneğin; bazı antik kalıntılar veya bina, şehir, çöl, orman, heykel ve dağ gibi tarih öncesi yapılar) yerlere denir. İnsanoğlunun olağan üstü gayretlerinin bir eseri olarak ortaya çıkmış bu yapıtlar, insanoğlunun gezegendeki entelektüel varlığının bir kanıtı olarak hizmet eden tartışılmaz bir insanlık başarısıdır.Yerel yönetim ihmali nedeniyle denetlenmeyen / kontrolsüz / erişimin sınırlandırılmaması veya doğal tehdit olması nedeniyle, diğer yandan hayvan ve insanların izinsiz girişlerine maruz kalabilecek alanların , pratik olarak gelecek nesiller için korunması amacıyla UNESCO tarafından Dünya Mirası Programı listesine dahil olmuş belirli bir alandır. Liste, BM Genel Kurulu tarafından seçilen 21 UNESCO üye devletinden oluşan UNESCO Dünya Mirası Komitesi tarafından yönetilen uluslararası Dünya Mirası Programı tarafından sürdürülmektedir.

Program, insanlığın ortak mirası için kültürel veya doğal öneme sahip alanları listeler, adlandırır ve korur. Listelenen alanlar, bazı koşullar altında Dünya Mirası Fonu'ndan para alabilmektedir. Program, 16 Kasım 1972'de UNESCO tarafından kabul edilen Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme ile kuruldu. Günümüzde 193 devlet tarafından onaylanan sözleşme, en fazla devletin taraf olduğu uluslararası belgeler arasındadır. Sadece Lihtenştyan, Nauru, Somali ve Tuvalu sözleşmenin tarafı değildir.

Temmuz 2016 itibarıyla 165 ülkede 814 kültürel, 203 doğal ve 35 karma özellikli 1052 yerleşim yeri listelenmiştir. Ülkelere göre sıralanan yerleşim yerlerine göre İtalya, 51 yerleşim yeri ile çok sayıda Dünya Mirası Alanı'na ev sahipliği yapıyor. Bunu sırasıyla Çin (50), İspanya (45), Fransa (42), Almanya (41), Hindistan (35) Meksika (34) ve Birleşik Krallık ve İngiliz Milletler Topluluğu (30) takip ediyor. UNESCO her bir Dünya Mirası alanını bir kimlik numarası ile tanımlar. Bununla birlikte, yeni yazıtlar genellikle daha büyük açıklamaların bir parçası olarak listelenen önceki yerleşim yerlerini içermektedir. Sonuç olarak, listede daha az sayı olsa bile kimlik numaraları 1200'ü aşıyor.

Her Dünya Mirası, yerleşim yerinin bulunduğu ülkenin yasal topraklarında kalırken, UNESCO, uluslararası topluluğun çıkarlarını korumak için her bir yerleşim yerini değerlendirir.

Dünya Mirası tarihçesi

1954 yılında Mısır hükumeti Asvan barajını yapmaya karar vermişti. Bu baraj kaçınılmaz olarak Nil vadisindeki antik Mısır ve antik Nubia'nın çok değerli kültür hazinelerini tehdit edecekti. 1959 senesinde Mısır ve Sudan hükumetleri su altında kalma tehlikesiyle karşı karşıya kalan Abu Simbel Tapınakları'nın korunması için yaptığı başvuru sonrasında UNESCO tarafından başlatılan kampanya ile oluşturulmuştur. Sular altında kalması muhtemel alanlardaki arkeolojik kazı çalışmalarına hız verilmiş ve söz konusu tapınaklar aşamalarla kuru bir alana taşınmasıyla sonuçlandı; bunların en ünlüleri Ebu Simbel tapınak kompleksleri ve Philae. 1980'de sona eren kampanya, tam ve muhteşem bir başarı olarak değerlendirildi. Başta kampanyanın başarısına katkıda bulunan ülkelere olan şükranlarını dile getiren Mısır, dört tapınak bağışladı: Dendur Tapınağı New York'ta Metropolitan Museum of Art'a, Debod Tapınağı Madrid'deki Parque del Oeste'ye taşındı. Taffeh Tapınağı Hollanda'daki Rijksmuseum van Oudheden'e, Ellesyia Tapınağı ise Turin'deki Museo Egizio'ya taşındı.

Projenin maliyeti 80 milyon dolar, yaklaşık 40 milyon doları 50 ülkeden toplandı. Projenin başarısı, diğer koruma kampanyalarına yol açtı: İtalya'daki Venedik ve göletinin korunması, Pakistan'daki Mohenjo-daro kalıntıları ve Endonezya'daki Borobodur Tapınağı Bileşikleri. UNESCO daha sonra, Uluslararası Anıtlar ve Siteler Konseyi ile birlikte, insanlığın ortak kültürel mirasını korumak için bir taslak sözleşme başlattı.

Toplantı ve arka plan

Birleşik Devletler, doğayı koruma ile kültürel koruma fikrini başlattı. 1965 Beyaz Saray Konferansı, dünyanın muhteşem doğal ve görülmeye değer manzaraları ve tarihi yerleri ile tüm dünya vatandaşının geleceğini koruyacak bir "Dünya Mirası Güvenliği" çağrısında bulundu. Uluslararası Doğa Koruma Birliği, 1968'de benzer planlar geliştirdi ve 1972'de Birleşmiş Milletler Stockholm İnsan Çevresi Konferansı'nda sunuldu. Dünya Mirası Komitesi altında imza sahibi ülkeler, Dünya Mirası Komitesine, katılımcı ulusların Dünya Miras Sözleşmesini uygulamaya genel bir bakışını ve Dünya Mirası mülklerinde mevcut koşulların bir "anlık durum görüntüsünü" sunarak periyodik veri raporları üretip sunmalarını talep etti.

16 kasım 1972'de UNESCO'nun Genel Toplantısında Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair sözleşme kabul edidi.

Sözleşme 17 Aralık 1975'te yürürlüğe girdi. Haziran 2016'dan itibaren, 188 BM üye ülkesinin yanı sıra Cook Adaları, Kutsal Kitap, Niue ve Filistin toprakları da dahil olmak üzere 192 devlet tarafından onaylandı.

Aday gösterme süreci

Bir ülke öncelikle önemli etik ve doğal özelliklerinin envanterini oluşturmalıdır. Ulusal envanterlerin oluşturduğu listeye Geçici Liste adı verilir.  Bir ülke, Geçici Listede yer almayan özelliklere aday gösterilemeyebilir. Daha sonra, bu listeden seçilen özellikler bir Aday Dosya'ya yerleştirebilir.

Aday Gönderi Dosyası, Uluslararası Anıtlar ve Siteler Konseyi ve Dünya Koruma Birliği tarafından değerlendirilir. Bu organlar daha sonra önerilerini Dünya Mirası Komitesine sunar. Komite, aday gösterilen her özelliğin Dünya Mirası Listesine eklenip eklenmeyeceğini belirlemek için yılda bir kez toplanır ve bazen yerleşim yerini aday gösteren ülkeden daha fazla bilgi talep etme kararını sonraya bırakır. On seçim kriteri vardır - bir yerleşim yerinin listeye dahil edilmesi için bunlardan en az birini karşılaması gerekir.

Seçim kriterleri

2004'ün sonuna kadar kültürel miraslar için altı ölçüt ve doğal miraslar için dört ölçüt bulunmaktaydı. 2005'te yapılan değişiklikle on ölçüt belirlendi. Aday gösterilen alanlar '' üstün evrensel değere'' sahip olmalı ve on kriterin en az birini sağlamalıdır.

Kültür kriterleri

• Yaratıcı insan dehasının ürünü olması
  

• Belli bir zaman diliminde veya kültürel mekanda, mimarinin veya teknolojinin anıtsal sanatların gelişiminde, şehirlerin planlanmasında veya peyzajların yaratılmasında, insani değerler arasındaki önemli etkileşim göstermesi
  

''Kültürel bir gelenek veya yaşayan ya da kayıp bir uygarlığın tek veya en azından istisnai tanıklığın yapılması''

• İnsanlık tarihinin bir veya birden fazla anlamlı dönemini temsil eden yapı tipinin ya da mimari veya teknolojik peyzaj topluluğunun değerli bir örneğini sunması
  

• Bir veya birden fazla kültürü temsil eden geleneksel insan yerleşimine veya toprağın veya denizin kullanımına ilişkin önemli bir örnek sunması ve özellikle bu örneğin, geri dönüşü olmayan değişimlerin etkisiyle dayanıklılığını yitirmesi
  

• İstisnai düzeyde evrensel bir anlam taşıyan olaylar veya yaşayan gelenekler, fikirler, inançlar veya sanatsal ve edebi eserler ile doğrudan veya somut olarak bağlantısı olması
  

Doğal ölçütler

• Doğanın bir harikasına veya eşsiz bir güzelliğe ve estetik öneme sahip doğal alanlar olması
  

• Yaşamın kaydı, yeryüzünün gelişiminde devam eden önemli jeolojik süreçler veya önemli jeomorfik veya fizyografik özellikler de dahil olmak üzere, Dünya tarihinin önemli aşamalarını temsil eden olağanüstü bir örnek olması
  

• Ekolojik veya biyolojik olarak hala bozulmamış bir karasal, denizsel veya tatlı su ekosistemine veya önemli hayvan ve bitki topluluklarına ev sahipliği yapması
  

• Özellikle tehlikedeki veya bilimsel açıdan önemli bir biyolojik çeşitlilik için önemli ve en belirgin doğal habitatlara ev sahipliği yapması
  

Belirlenen yerlerin yasal statüsü

UNESCO tarafından Dünya Mirası olarak gösterilen yerlerin, bu tür kültürel açıdan hassas bölgelerin, protokolleri ve gelenekleri, diğer antlaşmalar ile birlikte kültürel varlıkların korunması durumunda Silahlı Çatışmalar Hukuku ve Uluslararası Hukuk için Lahey Sözleşmesi dahil olmak üzere, Cenevre Sözleşmesi gereğince yasal olarak korunduğunun kanıtıdır.

Böylece, Cenevre Sözleşmesi antlaşması yürürlüğe girdi:

"Madde 53. KÜLTÜR NESNELERİNİN VE YERLEŞİM YERLERİNİN KORUNMASI. 14 Mayıs 1954 tarihli Silahlı Çatışma Halinde Kültürel Varlıkların Korunması için Lahey Sözleşmesi hükümlerine taraf tutmaksızın'' ve diğer konuyla ilgili uluslararası  belgelerde, yasaklandı:

(A) İnsanların kültürel veya manevi mirasını oluşturan tarihi anıtlara, eserlerin veya ibadet yerlerine yönelik herhangi bir düşmanlık eylemi yapması

(B) Askeri harcamayı desteklemek amacıyla bu tür nesneleri kullanmak

(C) Bu nesneleri misilleme nesnesi yapmak

İstatistik

165 ülkede 1,052 Dünya Mirası bulunmaktadır. Bunlardan 814 kültürel, 203 tanesi doğal, 35 tanesi karma özelliktedir. Dünya Mirası Komitesi, dünyayı bölgeler olarak adlandırdığı beş coğrafi bölüme ayırdı: Afrika, Arap Devletleri, Asya ve Pasifik, Avrupa ve Kuzey Amerika ve Latin Amerika ve Karayipler.

 UNESCO coğrafi bölgeleri de coğrafi dernekler yerine idari alanda daha fazla vurgu yapıyor. 

Rusya ve Kafkasya devletleri Avrupa, Meksika ve Karayipler ise Kuzey Amerika'daki konumlarına rağmen Latin Amerika ve Karayipler bölgesine ait olarak sınıflandırılmıştır. UNESCO coğrafik bölgeler ayrıca coğrafik ilişkiler yerine idari alanda daha fazla vurgu yapıyor. Dolayısıyla, Güney Atlantik'te bulunan Gough Adası, Güney Atlantik'te bulunur, Avrupa ve Kuzey Amerika bölgesinin bir parçasıdır, çünkü Birleşik Krallık hükumeti bu bölgeyi aday göstermiştir.

Aşağıdaki tabloda, yerleşim yerlerinin bu bölgelere ve sınıflamaya göre dağılımı verilmektedir:

Bölge	Kültürel	Doğal	Karışık	Genel Toplam	%	Yazılı özellikleri olan Taraf Devletler
Afrika	51	37	5	93	% 9	35
Arap Devletleri	74	5	3	82	% 8	18
Asya ve Pasifik	177	64	12	253 *	% 24	36
Avrupa ve Kuzey Amerika	434	62	10	506 *	% 47	50
Latin Amerika ve Karayipler	96	38	5	139 *	% 13	28
Genel Toplam	832	206	35	1073	100%	167

* Çoğu site birden fazla ülkeye ait olduğundan, ülke ve bölge itibariyle bunları sayarken benzer yerler de bulunmaktadır.

Eleştiriler

UNESCO tarafından yönetilen proje, Dünya Mirası Listesinin korunması açısından sağladığı birçok belgelenmiş olumlu etkilere rağmen, miras alanlarının Avrupa dışındaki temsiliyetinin yetersizliği nedeniyle eleştirilere neden olmuş ve yerinde dahil edilmekle ilgili tartışmalı kararlar vermiştir. Büyük bir lobicilik endüstrisi ödüllerin etrafında büyüdü; Dünya Mirası listesi, seçilen sitelere karlı turizm gelirlerini önemli ölçüde artırma potansiyeline sahiptir. Yerleşim yerlerini listeleme teklifleri genellikle yoksul ülkeleri dezavantajlı hale getiren uzun ve pahalı maliyetlidir. Asmara'nın modernist mimarisini tanıtmak isteyen Eritre böyle bir örneği yansıtıyor.

2016 yılındaki basında çıkan haberlerde, Avustralya Hükumetinin, "Değişen Bir İklimde Dünya Mirası ve Turizm" başlıklı bir UNESCO raporundan çıkarılan Great Barrier Reef'in koruma çabalarının eleştirilmesi için aktif bir şekilde lobi faaliyetlerinde bulundukları vurgulanmıştır. Avustralya Hükumetinin eylemleri, bir risk etiketinin, önceden belirlenmiş bir UNESCO Dünya Mirası sitesinde turizm gelirlerine olabilecek olumsuz etkileri hakkındaki endişelere cevap verdi.