Cerrahi

Cerrahi nedir ?

Cerrahi (Latince'den: χειρουργική cheirourgikē: χείρ, "el" ve ἔργον, "iş" yani "el işi "anlamına gelen chirurgiae), hastalık veya yaralanma gibi patolojik bir durumu araştırmak ve/veya tedavi etmek, vücut fonksiyonunu veya görünümünü iyileştirmek veya istenmeyen yırtılmış alanları onarmak için (örneğin delik bir kulak zarı), hastada elle ve aletle yapılan teknikleri kullanan eski bir tıp uzmanlığıdır.

Ameliyatı gerçekleştirme eylemi "ameliyat işlemi", "operasyon" veya basitçe "ameliyat" olarak adlandırılabilir. Bu bağlamda, fiili "ameliyat", ameliyat yapmak anlamına gelir. "Cerrahi" sıfatı, ameliyatla ilgili anlamına gelir. Örneğin, cerrahi aletler veya cerrahi hemşire. Ameliyat yapılan hasta, bir kişi veya bir hayvan olabilir. Cerrah ameliyatı yapan kişidir, cerrah asistanı cerrahi yardımı yapan kişidir. Bir cerrahi ekip; cerrah, cerrah asistanı, anestezi sağlayıcı, cerrahi hemşire ve cerrahi teknologdan oluşur. Cerrahi, genellikle dakika ile saat arasında değişir, ancak genellikle devam eden veya periyodik bir tedavi türü değildir. "Cerrahi" terimi, ameliyatın yapıldığı yere veya sadece doktor, diş hekimi veya veteriner hekimin ofisine denilebilir.

Ameliyat

Cerrahi, dokulara fiziksel müdahaleden oluşan bir teknolojidir.

Genel bir kural olarak, bir işlem gereği, hastanın dokularının kesilmesi veya daha önce devam eden bir yaranın kapatılması gerektirdiği zaman, bu işlem cerrahi işlem olarak kabul edilir. Anjiyoplasti veya endoskopi gibi bu metnin kapsamına girmeyen diğer işlemler; steril bir ortam, anestezi, antiseptik koşullar, dikiş veya zımbalama, tipik cerrahi aletler gibi "ortak" cerrahi işlemler veya ayarlar içeriyorsa ameliyat olarak kabul edilebilir. Her türlü ameliyat invaziv işlem olarak kabul edilir. "İnvaziv olmayan cerrahi" olarak adlandırılan işlemler, genellikle, eksize (kesip çıkartma) edilecek yapıya nüfuz etmeyen bir eksizyona (örneğin, korneanın lazer ablasyonu) veya radyocerrahi işleme (örneğin, bir tümörün ışınlanması) atıfta bulunur.

Ameliyat türleri

Cerrahi işlemler; sıklıkla aciliyet durumuna, işlem tipine, vücut sistemine, invazivlik (girişimsellik) derecesi ve özel aletlerle yapılmasına göre kategorilerine ayrılır.

• Zamanlamaya göre: Cerrahi operasyon, hayatı tehdit etmeyen bir durumu düzeltmek için yapılır. Cerrahın ve cerrahi tesisin bulunup bulunmadığına bağlı olarak, hastanın talebi üzerine uygulanır. Yarı seçmeli bir ameliyat, kalıcı sakatlık veya ölümden kaçınmak için yapılması gereken bir işlemdir, ancak kısa süre ertelenebilir. Acil cerrahi, yaşamı, ekstremiteyi (uzuv) veya işlevsel kabiliyetleri korumak için derhal yapılması gereken ameliyattır.
  

• Amaca göre: Teşhise yardımcı olmak veya teşhis koymak için keşif ameliyatı yapılır. Terapötik cerrahi, önceden teşhis konmuş bir durumu tedavi eder. Kozmetik cerrahi, normal yapının görünümünü öznel olarak geliştirmek için yapılır.
  

• İşlem türüne göre: Amputasyon, vücut bölümünü, genellikle ekstremiteyi veya  bir basamağını kesmeyi içerir; bacağın kesilmesi veya kastrasyon (hadım etmek) amputasyona örnektir. Rezeksiyon, bir iç organın veya vücudun bir bölümünün tamamını veya bir kısmını ortadan kaldırmaktır. Replantasyon, kopmuş bir vücut parçasının yeniden birleştirilmesidir. Rekonstrüktif cerrahi, vücudun yaralı, parçalanmış veya deforme olmuş bir bölümünün yeniden yapılandırılmasını içerir. Eksizyon, organ, doku veya diğer vücut bölümlerinin hastadan çıkarılması veya kesilmesidir. Transplant ameliyatı, organ veya vücut parçasının, bir hastadan (veya hayvandan) başka bir hastaya yerleştirilmesidir. Transplantasyonda canlı bir insandan veya hayvandan bir organ veya vücut parçasının çıkarılması da bir tür ameliyattır.
  

• Vücut bölümüne göre: Bir organ sistemi yada organ üzerinde ameliyat yapılabilir. Yapılan ameliyat, organ, organ sistemi yada ilgili doku tarafından sınıflandırılabilir. Örneğin: Kalp cerrahisi (kalpte gerçekleştirilen), gastrointestinal cerrahi (sindirim sistemi ve yardımcı organlarında gerçekleştirilen) ve ortopedik cerrahi (kemiklerde ve/veya kaslarda gerçekleştirilen).
  

• Cerrahi girişimlerin invaziv derecesine göre: Minimal invazif cerrahi, laparoskopik cerrahi veya anjiyoplastide olduğu gibi vücut boşluğunda veya yapısında küçük ameliyat aletleri yerleştirilmesi için daha küçük dış kesi veya kesileri içerir. Bunun aksine, laparotomi gibi açık bir cerrahi işlem, ameliyat alanına erişmek için büyük bir kesi gerektirir.
  

• Kullanılan ekipmana göre: Lazer cerrahisi, neşter veya benzeri cerrahi aletler yerine dokuyu kesmek için lazer kullanmayı içerir. Mikrocerrahi, cerrah için küçük yapıları görmek için ameliyat mikroskobu kullanımını gerektirir. Robotik cerrahi, cerrahın yönetimi altında Da Vinci veya Zeus cerrahi sistemleri gibi cerrahi robot kullanılarak yapılır.
  

Ameliyat terimleri

• Eksizyon cerrahisi isimleri genellikle, eksize edilecek (kesilecek) organın adı ile başlar ve ektomi ile bitirilir.
  

• Bir organı veya dokuyu kesmeyi içeren işlemler -otomi ile sonlandırılır. Karın boşluğuna erişmek için karın duvarını kesen cerrahi yöntem laparotomidir.
  

• Bir endoskobun yerleştirildiği küçük kesileri içeren minimal invaziv işlemler -oscopi ile sonlanır. Örneğin, karın boşluğundaki böyle ameliyatlara laparoskopi denir.
  

• Bir ameliyat sırasında oluşturulan, vücudun bir organında stoma olarak adlandırılan kalıcı veya yarı kalıcı açıklık oluşturmak için yapılan cerrahi işlemler, -ostomi ekiyle adlandırılır. Örneğin; kolostomi, kalın bağırsağın ameliyat ile karın ön duvarına ağızlaştırılmasıdır.
  

• Bir vücut bölümünün yeniden yapılandırılması, plastik veya kozmetik cerrahidir. Yeniden yapılandırılacak vücut kısmı için bir isimle başlar ve -oplasti ile sona erer. Rhino "burun" için ön ek olarak kullanılır, bu nedenle rinoplasti burun için rekonstrüktif veya kozmetik cerrahidir.
  

• Hasar görmüş veya doğuştan anormal yapının onarımı, -proje ile sona erer.
  

• Reoperasyon (ameliyat odasına geri dönüş), cerrahi olarak iyi tedavi edilen hastanın bir yönünü tekrar telafi etmek için ilk ameliyattan sonra tekrar ameliyathaneye dönüşü anlamına gelir. Tekrar ameliyatın sebepleri; cerrahiden sonra kalıcı kanamalar, enfeksiyonun gelişmesi ya da kalıcılığı, daha sinsi olarak tutulan yabancı cisimciklerdir.
  

Cerrahi işlemin tanımı

Ameliyat yeri

Bir hastanede modern cerrahi işlemleri; çoğunlukla cerrahi aletler, hasta için ameliyat masası ve diğer ekipmanlar kullanılarak ameliyathanede yapılır. Birleşik Devletler'in 2012 yılında nonmaternal ve nonneonatal koşullardaki yatırılan hastalar arasında, ameliyathane işlemleri sebebiyle kalışlarının dörtte biri, hastane masraflarının yarısı kadardır. Ameliyatta kullanılan ortam ve yapılan işlemler, aseptik tekniğin ilkelerine tabidir: "steril" (mikroorganizma içermeyen) malzemelerin "steril olmayan" veya "kontamine" malzemelerden tamamen ayrılması gerekmektedir. Tüm cerrahi aletler sterilize edilmelidir ve bir alet kirlendiğinde (yani, steril olmayan şekilde ele alındığında veya steril olmayan bir yüzeye dokunmasına izin verildiğinde) değiştirilmeli veya yeniden sterilize edilmelidir. Ameliyathanede çalışan personel, steril giysiler giymelidir (fırçalayıcılar, fırça kapağı, steril cerrahi elbise, steril lateks veya latekssiz polimer eldivenler ve cerrahi maske), her işlemden önce onaylanmış bir dezenfektan etkenle elleri ve kolları ovmalıdır. Ameliyat esnasında, tekli eldivenle kıyaslandığında iki kat eldiven kullanmanın, derideki perforasyonları (delinmeleri) ve eldivenden sızan kan lekelerini azalttığını gösteren orta derecede kaliteli kanıtlar, perkütanöz maruz kalma olaylarında azalma sağladığını gösterir.

Ameliyat öncesi bakım

Cerrahi işlemden önce hastaya tıbbi muayene yapılır, ameliyat öncesi bazı testler yapılır ve fiziksel durumu ASA fiziksel durum sınıflandırma sistemine göre derecelendirilir. Eğer bu sonuçlar tatmin edici ise, hasta onay formu imzalar ve ameliyat izni verilir. Cerrahi işlemin önemli miktarda kan kaybına neden olması beklenirse, ameliyattan birkaç hafta önce otolog bir kan bağışı (aynı kişiden kan alınması) yapılabilir. Ameliyat sindirim sistemini içeriyorsa, hastaya işlem öncesi gece bir polietilen glikol çözeltisi içirmek suretiyle bağırsak hazırlığı yapılması talimatı verilebilir. Hastalara ayrıca, ameliyat öncesi ilaç verilerek mide içeriğinin etkisini en aza indirgeme, hastanın ameliyat sırasında yada ameliyat sonrasında kusarsa aspirasyon riskini azaltmak için yiyecek ve içecekten kaçınma (ameliyattan önceki gece yarısından sonra bir ağızdan hiçbir şey alınmayacak emri) talimatı verilmektedir.

Bazı tıbbi sistemlerin, her cerrahi işlem öncesi göğüs röntgeni çeken uygulaması vardır. Bu uygulamayı sağlayan hekim, ameliyatı zorlaştıracak bilinmeyen tıbbi bir durumu, göğüs röntgeni ile keşfedebilir. Bunu keşfedince, cerrah ameliyat uygulamasını bu duruma göre ayarlar. Aslında, tıp uzmanı meslek örgütleri, özellikli tıbbi öyküsü olan ve göğüs röntgeni belirtmeden sadece fizik muayene ile başvuran hastalar için, rutin olarak ameliyat öncesi göğüs röntgeni önermektedirler. Düzenli röntgen tetkikleri; yanlış teşhis, çok fazla tıbbi muameleye maruz kalma veya hastaya fayda sağlayacak sonuçlardan daha başka olumsuz sonuçlara neden olması daha olasıdır. Aynı şekilde, tam kan sayımı, protrombin zamanı, kısmi tromboplastin zamanı, temel metabolik panel ve idrar tahlili gibi testlerin sonuçları, cerrahi riski değerlendirmeye yardımcı olmadıkça yapılmamalıdır.

Ameliyat öncesi anestezi

Hastadan, ameliyat öncesi bekletildiği alanda, sokak giysilerini değiştirerek, ameliyatının detaylarını teyit etmesi istenir. Yaşamsal belirtiler (vücut ısısı, nabız sayısı, tansiyon gibi) kaydedilir, periferik IV çizelgesi (damardan verilecek sıvının takip edileceği çizelge) yerleştirilir ve preoperatif ilaçlar (antibiyotikler, sedatifler, vb.) verilir. Hasta ameliyat odasına girdiğinde, ameliyat alanı olarak adlandırılan ameliyat yapılacak deri yüzeyi temizlenir ve enfeksiyon olasılığını azaltmak için klorheksidin glukonat veya povidon iyot gibi bir antiseptik uygulayarak hazırlanır. Cerrahi işlem yapılacak bölgede saç varsa, ön hazırlık uygulamasından önce traşlanır. Hastaya anestezi uzmanı veya bir doktor tarafından özel cerrahi pozisyon verilir. Daha sonra steril örtüler ameliyat bölgesini ve ameliyat alanını çevreleyen geniş bir alanı örtmek için kullanılır. Perdeler ise, anestezi uzmanının çalışma alanını (steril olmayan) cerrahi alanla (steril) ayıran bir "eter ekranı" oluşturmak üzere, yatağın başının yakınında bulunan bir çift direğe tutturulur.

Anestezi; kesi, doku manipülasyonu ve dikiş ile ilgili ağrıyı önlemek için yapılır. Yapılan işleme göre, lokal anestezi veya genel anestezi olarak uygulanabilir. Spinal anestezi, lokal kütle için cerrahi alan çok büyük veya derin olduğunda genel anestezi yerine kullanılabilir. Lokal ve spinal anestezi ile cerrahi alan anestezi altına alınarak, hasta bilinçli durumda veya hafif sedasyonda iken ameliyata devam edebilir. Aksine, genel anestezi hastayı bilinçsiz hale getirir ve ameliyat sırasında felç eder. Hastaya entübasyon yapılarak mekanik ventilatör üzerine yerleştirilir ve anestezi, enjekte edilen ve solunan ajanlar kombinasyonu ile üretilir. Cerrahi yöntem ve anestetik teknik seçimi, komplikasyon riskini azaltmayı, iyileşme için gereken süreyi kısaltmayı ve cerrahi işlemin stres tepkisini en aza indirmeyi hedeflemektedir.

Ameliyat

Cerrahi bölgeye girmek için bir kesi yapılır. Kanamaları önlemek için kan damarları klemplenebilir veya koterize edilebilir ve yeri açığa çıkarmak veya insizyonu açık tutmak için retraktörler kullanılabilir. Cerrahiye yaklaşım, karın cerrahisinde olduğu gibi, insizyonun cildi, subkutan dokuyu, kasın üç katmanını ve daha sonra peritonu dolaşması gereken birkaç insizyon ve diseksiyon katmanını içerebilir. Bazı durumlarda, vücudun içine daha fazla erişmek için kemik kesilebilir. Örneğin beyin ameliyatı için kafatasını kesmek veya göğüs kafesini açmak için göğüs kafesini kesmek. Cerrahide aseptik teknik, enfeksiyonu veya hastalığın yayılmasını önlemek için kullanılır. Cerrahlar ve yardımcının elleri, bilekleri ve kolları, mikropların ameliyat sahasına girmesini önlemek için iyice yıkanır, daha sonra steril eldivenler giyilir. Ameliyat yapılacak hastanın vücuduna antiseptik bir solüsyon uygulanır. Ameliyat yerinin etrafına steril perdeler yerleştirilir. Cerrahi maskeler, ameliyat esnasında cerrahi ekibin ağız ve burundan damlayan sıvılarının operatif bölgeyi kirletmesinden kaçınmak için giyilir.

Ardından, hastanın vücudundaki sorunu gidermek için çalışmalar devam eder. Bu çalışma aşağıdakileri içerebilir:

• Eksizyon; bir organı, tümörü veya diğer dokuları kesmek.
  
• Rezeksiyon; bir organın veya diğer vücut yapısının kısmen çıkarılması.
• Anastomoz; organların, dokuların vb. özellikle kopmuş olması durumunda yeniden bağlanmasıdır. Bağırsaklar gibi organların rezeksiyonu yeniden bağlantıyı gerektirir bunun için iç dikiş veya zımbalama kullanılabilir. Kan damarları veya bağırsak ilmekleri gibi diğer boru şekilli veya içi boş yapılar arasındaki cerrahi bağlantıyı sağlarlar.
• Redüksiyon - vücut bölümünün normal konumuna getirilmesi veya yeniden düzenlenmesidir. Örneğin, kırık bir burunun düzeltilmesi, kemik ve/veya kıkırdağın fiziksel manipülasyonu, normal hava akımının sağlanması ve estetiğin geri kazanılması için orijinal pozisyonlarına getirilmesi işlemine redüksiyon denir.
• Ligasyon; kan damarlarını, kanalları veya "tüpleri" bağlama işlemidir.
• Greftler; aynı veya farklı vücuttan kesilmiş doku parçaları veya kısmen vücuda bağlanan doku kanatlarıdır. Ancak söz konusu vücut alanının yeniden düzenlenmesi veya yeniden yapılandırılması için işlem tekrarlanabilir. Greftleme genellikle kozmetik cerrahide kullanılır, ancak farklı cerrahilerde de kullanılır. Greftler hastanın vücudunun bir bölgesinden alınır ve vücudun başka bir bölgesine eklenir. Buna örnek ise baypas ameliyatıdır. Bu ameliyatta, kullanılacak damar tıkalı artere dikilir. Alternatif olarak, greftler diğer insanlardan, kadavralardan veya hayvanlardan alınabilir.
• Protez, eksik olan vücut uzuvlarını taklit edecek şekilde yapılmış aygıtların genel adıdır. Kemikleri ayarlamak ve tutmak için pimler veya vidalar kullanılır. Kemik bölümleri, protez çubuklar veya diğer parçalarla değiştirilebilir. Bazen kafatasının hasar gören bir alanını değiştirmek için plak yerleştirilir. Yapay kalça protezi oldukça yaygın hale gelmiştir. Protez olarak kalp pili veya vana takılabilir. Bunlardan başka birçok protez türü kullanılır.
• Stoma oluşturulması, vücutta kalıcı veya yarı kalıcı bir açılım yada ağızlaştırma işlemidir.
• Nakil ameliyatında, vericinin organı (vericinin vücudundan çıkarılır) alıcının vücuduna yerleştirilir ve alıcıya gereken tüm yollarla (kan damarları, kanallar vb.) yeniden bağlanır.
• Artrodezi; eklem sabitleme yada bitişik kemiklerin cerrahi bağlantısıdır. Böylece kemikler bir araya gelebilir. Örneğin, spinal füzyon yani birbirine bitişik omurlar, artrodezi ile birbirlerine tek parça olarak büyümeleri sağlanır.
• Bariatrik cerrahi; mide küçültme/obezite cerrahisi de denilen, sindirim sisteminin kilo kaybı için küçültülmesi işlemidir.
• Repair; onarma, tamir etme anlamındadır. Fistül, fıtık veya sarkma onarımı gibi.
• Tıkanmış kanalları, kan veya diğer damarları temizleme.
• Taşların çıkarılması.
• Birikmiş sıvıların boşaltılması.
• Debridman; ölü, hasar görmüş veya hastalıklı dokuların çıkarılması.

Cerrahi işlem sırasında kaybolan kanları telafi etmek için kan veya kan genişleticiler kullanılabilir. Prosedür tamamlandıktan sonra, kesiyi kapatmak için dikiş veya zımbalama işlemi yapılır. Kesi kapandıktan sonra, verilen anestetik ajanlar durdurulur ve/veya ters çevrilir. Hasta (genel anestezi uygulanmış ise) ventilasyondan çıkar ve ekstübe edilir.

Ameliyat sonrası bakım

Ameliyatın tamamlanmasından sonra hasta anestezi sonrası bakım birimine nakledilir ve yakından izlenir. Hasta anesteziden kurtulduğuna karar verildiğinde ya hastanenin cerrahi koğuşuna nakledilir ya da eve gönderilir. Ameliyat sonrası dönemde hastanın genel fonksiyonu, işlemin sonucu değerlendirilir ve cerrahi bölge enfeksiyon bulguları açısından kontrol edilir. Bağışıklık sisteminin yetersizliği ve obezite gibi postoperatif komplikasyonlarla ilişkili çeşitli risk faktörleri vardır. Obezite, uzun süren olumsuz cerrahi sonrası sonuçlar için bir risk faktörü olarak görülmektedir. Obezite, hipoventilasyon sendromu, atelektazi ve pulmoner emboli, istenmeyen kardiyovasküler etkiler ve yara iyileşmesi komplikasyonları gibi bir çok rahatsızlığa bağlıdır. Cildi kapatmak için cilt zımbası kullanılmışsa, ameliyattan 7-10 gün sonra veya kesinin iyileşmesi tamamlandıktan sonra çıkarılır.

İyileşme sırasında cerrahi yaradan kan veya sıvının boşaltılması için cerrahi kanalizasyon (dren) gereklidir. Çoğunlukla bu kanallar, sıvının hacmi azalana kadar vücut içinde kalır, sonra da çıkarılır. Bu drenler tıkanabilir, komplikasyonlara veya abselere yol açabilir.

Ameliyat sonrası tedavi, kemoterapi, radyasyon terapisi veya nakiller için anti-rejeksiyon ilaçları gibi ilaçların uygulanması kanser hastalığında ana tedaviye yardımcı tedavi olabilmektedir. Diğer takip çalışmaları ile birlikte rehabilitasyon sırasında, iyileşme döneminde ve sonrasında reçete yazılabilir.

Enfeksiyon oranlarını azaltmak için, cerrahi yaralara topikal (lokal) antibiyotik kullanımı sorgulanmıştır. Antibiyotik merhemler deriyi tahriş eder, iyileşmeyi yavaşlatır, kontakt dermatit oluşmasına sebep olabilir ve antibiyotik direnci geliştirme riskini artırabilir. Ayrıca topikal antibiyotikleri, yalnızca enfeksiyon önleyici olarak değil, enfeksiyon belirtileri görüldüğünde de kullanması önerilmektedir. Ancak, 2016 yılında Cochrane (organizasyon) tarafından yayınlanan sistematik bir inceleme, bazı antiseptik yaralara uygulanan topikal antibiyotiklerin, antiseptik tedavisi veya kullanımı ile karşılaştırıldığında, cerrahi bölge enfeksiyonu riskini azalttığı sonucuna varmıştır. İnceleme ayrıca, topikal antibiyotiklerin, ciltte reaksiyon riskini veya antibiyotik direnci riskini arttırdığını gösteren kesin kanıt bulamamıştır.

Ulusal idari verilerin geçmişe yönelik analiziyle, ölüm oranı ile seçmeli cerrahi işlem günü arasındaki ilişkisi için; çalışma haftasında yapılacak cerrahi işlemlerden daha fazla hafta sonlarında yapılacak cerrahi işlemlerde ölüm oranı daha yüksek risk taşıdığı düşünülmektedir. Cuma günü yapılan cerrahi işlem sonucu oluşabilecek ölüm ihtimali %44 iken, bu ihtimal hafta sonu %82'dir. Bu "hafta sonu etkisi", hafta sonu hizmetlerin daha az yapılıyor olması ve hafta sonunda personelin sayısının ve deneyim seviyesinin düşük olması gibi çeşitli faktörlerden kaynaklandığı düşünülmektedir.

Cerrahi epidemiyolojisi

2011 yılında ABD hastanelerinde gerçekleşen 38,6 milyon hastane yatışlarının %29'u en az bir ameliyathane işlemi içeriyordu. Bu yatan hastalar, toplam 387 milyar dolarlık hastane masraflarının %48'inden sorumluydu.

Toplamda, 2011 yılında ABD hastanelerinde yapılan 15 milyondan fazla ameliyathane işlemi vardı. İşlemlerin toplam sayısı, 2001 yılından 2011 yılına kadar sabit kalmıştı.

2003 ile 2011 yılları arasında yapılan bir araştırma, ABD hastane maliyetlerinin en fazla cerrahi servis hastaları için olduğunu gösterdi. Cerrahi servis hastalarının maliyetleri 2003 yılında 17.600 dolardı ve 2013 yılında 22.500 dolar olması öngörülüyordu. 2012 yılında ABD'da özel sigorta ödemeleri en yüksek yüzdeye sahipti, cerrahi işlemlerde hastanede kalındığı için harcamalar daha fazla oluyordu. 2012 yılında Birleşik Devletlerde ortalama hastane maliyetleri cerrahi işlem yatışları için en yüksekti.

Farklı yaş gurupları için ameliyatlar

Yaşlı ameliyatı

Yaşlı insanların, bedensel sağlıkları büyük ölçüde değişir. Zayıf yaşlı insanlar, cerrahi işlem sonrası komplikasyonlar ve uzun süreli bakım gereksinimi açısından ciddi risk altındadır. Yaşlı hastaların elektif cerrahi işlemden (tıbbi acil bir durum içermediği için önceden planlanmış cerrahi işlemdir) önce değerlendirilmesi, hastaların iyileşme yörüngelerini doğru bir şekilde tahmin edebilir. Kolay kırılma ölçeği olan beş skala kullanır; istem dışı kilo kaybı, kas güçsüzlüğü, yorgunluk, düşük fiziksel aktivite ve yavaş yürüme hızı. Sağlıklı bir kişi 0 puan alır, çok zayıf bir kişi 5 puan alır. Zayıf olmayan yaşlı insanlara kıyasla, orta düzeyde kırılganlık puanı olan (2 veya 3) insanlar, cerrahi işlem sonrası komplikasyona iki kat daha fazla yatkın olup, hastanede %50 daha fazla zaman harcarlar. Kendi evleri yerine nitelikli bir hemşirelik tahsisi ile tahliye olasılığı üç kat daha fazladır. Zayıf yaşlı hastalar (4 veya 5 puan) huzurevine bırakıldıklarında, zayıf olmayan yaşlı hastalara oranla, yirmi kat daha da kötü sonuçlara ortaya çıkabilmektedir. 

Çocuk ameliyatı

Çocuklarda cerrahi girişimler, yetişkin cerrahisinde yaygın olmayan bazı hususları gerektirir. Çocukların ve gençlerin fiziksel ve zihinsel olarak gelişimi hala devam etmekte olup, bilinçli kararlar vermek için ve cerrahi tedavilere razı olmak için zorlanmaktadırlar. Gençlerde obesite cerrahisi, çocuklarda cerrahi ile ilgili tartışmalı konular arasındadır.

Sağlık sorunları olan kişilerde ameliyat

Güçten düşmüş sağlık durumuna sahip bir kişi, tipik bir hastadan farklı olarak ameliyat sırasında özel ihtiyaçları olabilir. Doktorlar, hastanın izniyle ameliyatlarını gerçekleştirirler. Bazı hastalar diğerlerinden daha iyi bilgilendirildiğinden onay vermesi kolaylaşabilir. Hapsedilmiş kişiler, akli yetersizliği olan kişiler, baskıya maruz kalan kişiler ve ve tipik bir hasta ile aynı yetkiyle karar alamayan diğer insanlar, ameliyat da dahil kişisel sağlık bakımlarıyla ilgili kararlar alırken özel ihtiyaçları vardır.

Düşük ve orta gelirli ülkelerde ameliyatlar

2014 yılında Lancet Komisyonu Evrensel Cerrahi, cerrahiyi küresel sağlık hizmetinin ayrılmaz bir parçası olarak kabul etmek, düşük ve orta gelir düzeyindeki ülkelerde cerrahi ve anestezi hizmetlerinin sunumu ile ilgili öneriler sunmak amacıyla başlatıldı. Araştırmanın birincil sonuçları şunlardı:

• Dünya genelindeki beş milyar insan güvenli, ekonomik cerrahi ve anestezi bakımına erişememektedir. Özellikle nüfusun büyük çoğunluğunun ulaşamadığı alanlar; Afrika, Hint Alt Kıtası, Orta Asya, daha az ölçüde Rusya ve Çin'dir. 2012 yılında dünya genelinde gerçekleştirilen 312,9 milyon cerrahi işlemlerden yaklaşık %6,3'ü, dünyanın en yoksul %37,3'ünü oluşturan ülkelerde yapıldı.
  
• Gereksiz ölümü ve sakatlığı önlemek için, her yıl 143 milyon cerrahi müdahaleye ihtiyaç duyulmaktadır.
• 33 milyon kişi, her yıl cerrahi ve anestezi bakımında ciddi ödemelerle karşı karşıya bulunuyor.
• Cerrahi ve anestezi hizmetlerine yapılan yatırım maliyeti tasarrufludur, hayat kurtarır ve ekonomik büyümeyi teşvik eder.
• Cerrahi, sağlık hizmetinin vazgeçilmez bir parçasıdır.

Ameliyatın tarihçesi

Antik Mısır'da ameliyat

Cerrahi tedaviler, tarih öncesi çağlara dayanmaktadır. En eski kanıt, kafatası kazınarak veya kafatasına bir delik açılarak, kafatası basıncını ve diğer hastalıklara bağlı sağlık sorunlarını tedavi etmek için dura materi (beyinin en dış zarını) ortaya çıkaran trepanasyondur (kemikleri delerek vücut boşluklarının açılması). Tarih öncesi cerrahi teknikler görülmekte olup, Eski Mısır'da, MÖ 2650 yıllarında bulunan bir çene kemiğinin, ilk azı dişinin kökünün hemen altında bulunan iki deliğin dişteki absenin boşaltılmasına işaret etmektedir. Eski Mısır'dan alınan cerrahi metinler yaklaşık 3500 yıl öncesine dayanmaktadır. Cerrahi operasyonlar, bugüne benzer tıbbi tedaviler konusunda uzmanlaşmış rahipler tarafından icra edildi ve yaraları kapatmak için dikişler kullanıldı. Enfeksiyonlar balla tedavi edildi.

Hindistan ve Çin'de ameliyat

MÖ 3300 yılında Indus Vadisi Uygarlığının erken Harappan dönemlerinden kalan kalıntılar, 9.000 yıl öncesine ait diş tedavisini delil olarak göstermektedir. Susruta, antik yazar Sushruta Samhita'nın yazar olarak kabul edilen eski bir Hint cerrahıydı. Genellikle MÖ 1200 - MÖ 600 yılları arasındaki dönemde yer alır ve "Cerrahinin kurucusu" olarak adlandırılır. Bu ismin bilinen en eski ameliyat örneklerinden biri, Sushruta'nın Himalayalar'da bulunan on bilgeden biri olarak listelendiği Bower Yazısından alınmıştır. Metinler, Kasi'deki cerrahiyi Hindu mitolojideki tıbbın tanrısı Lord Dhanvantari'den öğrendiğini de belirtmiştir. Bilinen en eski cerrahi metinlerden biridir ve çeşitli hastalıkların muayene, teşhis, tedavi ve sonucunun yanı sıra kozmetik cerrahi, plastik cerrahi ve burun ameliyatı gibi çeşitli yöntemlerin uygulanmasına ilişkin cerrahi işlemleri detaylı olarak açıklamaktadır.

Çin'de bronz çağına ait, muhtemelen bitki yetiştirmek için kullanılan tohumlarla birlikte, Shang Hanedanı'ndan kalma cerrahi aletlere benzeyen aletler arkeolojik alanlarında bulunmuştur.

Antik Yunan'da ameliyat

Antik Yunan'da Asclepieia (Yunanca: Asclepieion) olarak bilinen şifacı tanrı Asclepius'a ithaf edilen tapınaklar, tıbbi tavsiye, prognoz (hastalığın seyri hakkında tahmini ve iyileşme şansı olup olmadığı anlamında kullanılan tıbbi terim) ve iyileşme merkezleri olarak işlev gördü. Epidaurus Yükselişi bölümünde, karın apsesinin açılması yada travmatik yabancı cisimlerin çıkarılması gibi listelenen cerrahi tedavilerin bir kısmı yapılabilecek kadar gerçekçidir. Yunan Galen antik dünyanın en büyük cerrahlarından biriydi ve neredeyse iki bin yıldır tekrar denenmeyen pek çok cesur operasyonlar (beyin ve göz cerrahisi dahil) gerçekleştirdi.

Ortadoğu'da yapılan cerrahi işlemler, İslam dünyasında yüksek derecede geliştirildi. Endülüs Arap bir doktor olan ve Cordoba'nın Zahra banliyösünde çalışan bilim adamı Abulcasy (Ebu El-Qasim Halife ibn el-Abbas Al-Zahrawi), Avrupa'daki cerrahi işlemleri etkileyen tıbbi metinler yazdı.

Erken modern Avrupa'da ameliyat

Avrupa'da, cerrahlar pratik yapmadan önce resmi olarak yıllarca çalışmak için taleplerini arttırdılar; Montpellier, Padua ve Bologna gibi üniversiteler özellikle bu talepte bulunanlar arasında meşhurdur. 12. yüzyılda Rogerius Salernitanus, Rogerius'un Cerrahisi adında pratik cerrahi çalışmaları yapmış ve modern batının cerrahi el kitaplarının temelini atmıştır. Kuaför cerrahları, genellikle, aksesuar alanından ziyade, tıpta uzmanlık alanı olarak akademik cerrahinin gelişimine kadar düzelmeyen kötü bir üne sahiptiler. Asepsi gibi temel cerrahi ilkeler, Halsteads ilkeleri olarak bilinir.

Bu dönemde, cerrahi sanatı için bazı önemli ilerlemeler vardır. Padua Üniversitesi'ndeki anatomi profesörü Andreas Vesalius, Galen'in eserlerine dayanan klasik tıp ve anatomiden röntgen geçişinde "uygulamalı" incelemenin deneysel yaklaşımına kadar önemli bir figür olmuştur. De humani corporis fabrica adlı anatomik tezinde, Galen'deki birçok anatomik hatayı açığa çıkardı ve tüm cerrahların pratik tahlillerle kendilerini eğitmesi gerektiğini savundu.

Bu çağdaki ikinci önemli figür, 1530'lu yıllardan 1590 yılında ölümüne kadar, Fransız ordu cerrahı olan Ambroise Paré'dir (bazen "Ambrose" olarak anılır). Savaş alanındaki silah yaralarını koterlemek için, son derece tehlikeli ve acı verici işlem olan kaynar yağ ile yakma metodunu kullandı. Paré yumurta sarısı, gül yağı ve terebentin ile yapılan daha az rahatsız edici yumuşatıcı kullanmaya başladı. Ayrıca, amputasyon sırasında kan damarlarının verimli şekilde bağlanması için daha etkili teknikler tanımladı.

Modern cerrahi

Ameliyat disiplini, Avrupa'da aydınlanma döneminde sağlam, bilimsel bir temel oluşturdu. Bu açıdan, modern bilimsel ameliyatın babası sayılan İngiliz cerrahi bilim adamı John Hunter, önemli bir figürdür. Bilime yaşantılar ve denemeler yoluyla elde edilen bir yaklaşım getirdi, araştırma ve yazma çalışmaları için Avrupa çapında tanındı. Hunter, cerrahi bilgiyi sıfırdan yeniden yapılandırdı. Başkalarının ifadelerine güvenmemekle birlikte, konunun aslını belirlemek için kendi cerrahi deneylerini yaptı. Karşılaştırmalı analize yardımcı olmak için, en basit bitkilerden ve hayvanlardan insanlara kadar, 13.000'den fazla ayrı organ sistemi örneği hazırladı.

Cinsel yolla bulaşan hastalıklar hakkında çokça gelişmiş bilgiyi, aşil tendonunda oluşan hasarın onarımı için yeni yöntemleri, anevrizma durumunda arterlerin bağlanması için daha etkili bir yöntem de dahil olmak üzere birçok yeni cerrahi tekniği buldu. Patolojinin, enfeksiyonun yayılma tehlikesinin, yaranın iltihaplanma probleminin, kemik lezyonlarının ve hatta tüberkülozun, müdahaleden elde edilen herhangi bir fayda sağlamayacağını anlayan ilk kişilerden biridir. Dolayısıyla, tüm cerrahi işlemlerin son çare olarak kullanılması gerektiği fikrini kabul etti.

18. ve 19. yüzyılın başında diğer önemli cerrahlar; Percival Pott (1713-1788), omurgadaki tüberkülozu tanımlamış ve ilk olarak kansere çevresel bir kanserojenin neden olabileceğini göstermiştir (bacanın tıkanmasına sebep olan kurum ile ve yüksek skrotal kanser insidansı arasındaki bağlantıyı fark etti). Astley Paston Cooper (1768-1841), abdominal aortun başarılı bir şekilde bağlantısını gerçekleştirildi. James Syme (1799-1870), ayak bileği eklemi için Symes Amputasyonun öncülüğünü yaptı ve ilk kalça disartikülasyonunu başarıyla gerçekleştirdi.

Anestezi yoluyla modern ağrı kontrolü, 19. yüzyıl ortalarında keşfedildi. Anestezinin ortaya çıkışından önce, ameliyat travmatik olarak acı veren bir işlemdi ve cerrahlar hastanın acısını en aza indirgemek için mümkün olduğu kadar çabuk olmaya teşvik edildi. Bu aynı zamanda operasyonların büyük ölçüde amputasyonlar ve kısaltma işlemleri ile sınırlı olduğu anlamına geliyordu. 1840'lı yıllardan başlayarak, etkili ve pratik anestetik kimyasalların keşfedilmesiyle karakteristik olarak cerrahide bariz bir değişim başladı. İlk kez Amerikalı cerrah Crawford Long tarafından kullanılan, eter ve kloroform, James Young Simpson tarafından keşfedildi ve daha sonra Kraliçe Victoria'nın doktoru John Snow öncülük etti. Anestezi, hastanın acısını hafifletmenin yanı sıra, insan vücudunun iç bölgelerinde daha karmaşık operasyonların yapılmasını sağladı. Buna ek olarak, kas gevşeticilerin keşfi gibi çalışmalar daha güvenli uygulamalara izin verdi.

Enfeksiyon ve antiseptik

Ne yazık ki, anesteziklerin uygulanması daha fazla ameliyatı teşvik etti, bu da yanlışlıkla hastanın post-operatif enfeksiyonlara daha tehlikeli olmasına neden oldu. Enfeksiyon kavramı nispeten modern zamanlara kadar bilinmiyordu. Enfeksiyonla mücadeledeki ilk gelişme, 1847 yılında Macar doktor Ignaz Semmelweis tarafından yapıldı ve bu öğrenci, diseksiyon odasından yeni tıp öğrencilerinin ebelere kıyasla anne ölümüne neden olduğunu fark ettiler. Semmelweis, alay edilmesine ve muhalefet yapılmasına rağmen, annelik koğuşlarına giren herkes için zorunlu el yıkama yöntemini getirdi. Kraliyet çevresi, tüm bu tavsiyelerini reddetti, ancak anne ve fetus ölümlerine sebep olunması durumunda işten atmayı önlem olarak kabul etti.

Çoğu sağlık görevlisi, 1860'lı yıllarda İngiliz cerrah Joseph Lister'in öncü çalışmasına kadar, yaralardaki enfeksiyonların kirli havaya maruz kalmaktan kaynaklanan kimyasal hasarla oluştuğunu, ellerin yıkanmadığında hastanın yaralarının sorumlusu olmadığına inanıyordu. Lister, Fransız kimyager Louis Pasteur'un, mikroorganizmalar varsa anaerobik koşullar altında çürümeye ve fermentasyona neden olabileceğinin farkındaydı. Pasteur, kangrene neden olan mikroorganizmaları ortadan kaldırmak için üç yöntem önerdi: Filtrasyon, ısıya maruz kalma veya kimyasal solüsyonlara maruz bırakma. Lister, Pasteur'un kendi deneyleriyle yaptığı sonuçları doğruladı ve bulgularını yaralar için antiseptik teknikler geliştirmek için kullanmaya karar verdi. Pasteur tarafından önerilen ilk iki yöntem insan dokusunun tedavisi için uygun olmadığından, Lister aletleri üzerine karbolik asit püskürterek üçüncüyü denedi. Bunun kangren oranını önemli ölçüde azalttığını tespit etti ve sonuçlarını The Lancet'te yayımladı. Daha sonra 9 Ağustos 1867 yılında İngiliz Medikal Dergisinde tekrar basılan Cerrahi Uygulamasının Antiseptik İlkesi üzerine Dublin'deki İngiliz Medikal Birliği öncesi bir bildiri okudu. Çalışması çığır açmış ve modern antiseptik ameliyathaneler 50 yıl içinde yaygın olarak kullanılarak enfeksiyon kontrolünde hızlı bir gelişme için temeller atmıştır.

Lister, bakterilerin yaralara bulaşmasını önleyerek, enfeksiyonun daha iyi önlenebileceğini fark edince gelişmiş antiseptik ve asepsi yöntemleri geliştirmeye devam etti. Bu, steril cerrahinin artmasına neden oldu. Lister, ekipmanı sterilize etmek için buhar sterilizatörünü piyasaya sürdü, titiz el yıkamayı başlattı ve daha sonra lastik eldiven giymeyi gerçekleştirdi. Bu üç önemli gelişme - cerrahi operasyonlara yönelik bilimsel bir metodolojinin benimsenmesi, anestezik kullanımı ve steril ekipmanların sunulması - bugünün modern girişimsel cerrahi tekniklerine zemin hazırlamıştır.

X-ışınlarının önemli bir tıbbi tanı aracı olarak kullanımı, 1895 yılında Alman fizikçi Wilhelm Röntgen tarafından keşfedildi. Wilhelm Röntgen, X-ışınlarının cilde nüfuz edebileceğini ve iskelet yapısının özel hazırlanmış fotoğrafik plaka üzerinde tutulduğunu fark etti.

Cerrahi çeşitleri

• Genel Cerrahi
  
• Meme Cerrahisi
• Kardiyotorasik
• Kolorektal
• Kraniofasial Cerrahi
• Diş ameliyatı
• Endokrin
• Jinekoloji
• Nöroşirurji
• Oftalmoloji
• Onkolojik
• Ağız ve Çene-Yüz Cerrahisi
• Nakil
• Ortopedik Cerrahi
• Kulak Burun Boğaz
• Pediatrik Cerrahi
• Plastik Cerrahi
• Podiyatrik Cerrahi
• Cilt
• Travma
• Üroloji
• Vasküler Cerrahi