Altyapı

Altyapı nedir?

Altyapı, bir işletmenin, endüstrinin, ülkenin, kentin, kasabanın veya bölgenin ekonomisine hizmet eden, ekonomisinin işlev görmesi için gerekli hizmetler ve tesisler de dahil olmak üzere yapıları, sistemleri ve tesisleri ifade eder. Altyapı, "toplumsal yaşam koşullarını etkinleştirmek, sürdürmek veya arttırmak için gerekli emtiaları ve hizmetleri sağlayan birbirine bağlı sistemlerin fiziksel bileşenleri" olarak tanımlanabilir. Altyapı kelimesi en az 1887 yılından bu yana İngilizcede ve en az 1875 yılından bu yana da Fransızcada kullanılmaktadır ve bu da aslen "herhangi bir işleyiş veya sistemin temelini oluşturan kurulumlar" anlamına gelmektedir.

Altyapı türleri

Genellikle yollar, köprüler, tüneller gibi maliyetli "teknik yapıların" veya yükleme rıhtımı, soğuk depolama odaları, elektrik kapasitesi, yakıt tankları, vinçler gibi olanakların veya su kaynakları tesisleri, kanalizasyon, elektrik ızgaraları, telekomünikasyon ve benzeri unsurların varlığını veya durumunu karakterize eden bir terimdir. Bu nedenle altyapı, zaman içinde önemli bir değerin geri kazanılması için yapılan önemli maliyetlere sahip gelişmelerden oluşmaktadır.

Altyapının tarihçesi

Altyapı teriminin kökeni

Sözcük Fransızcadan ithal edilmiştir. Fransızcadan tam çevirisi "zemin altı" dır ve bir kaldırım veya demir yolunun altındaki yerli materyal anlamına gelir. Sözcük, "altta" anlamına gelen Latince ''infra'' ön eki ile "yapı" kelimesinin bir birleşimidir. Terimin askeri kullanımı 1940'larda NATO'nun kurulmasından sonra ABD'de geçerlilik kazandı ve sonra 1970'lere kadar modern sivil anlamıyla kentsel planlayıcılar tarafından benimsendi.

Terim 1980'lerde, onlarca yıllık yetersiz yatırım ve kamu çalışmalarının yetersiz bakımı nedeniyle ortaya çıktığı varsayılan ülkenin "altyapı krizi" üzerine bir kamu politikası tartışması başlatan Harabe Amerika'nın yayınlanmasını takiben, Amerika'da ön plana çıktı. Bu kriz tartışması, ABD'de altyapı varlık yönetiminin ve bakım planlamasının artmasına katkıda bulundu.

Bu kamu politikası tartışması, altyapı için kesin bir tanım eksikliği nedeniyle engellendi. Bir ABD Ulusal Araştırma Konseyi paneli, "kamu işleri alt yapısı" terimini benimseyerek durumu açıklığa kavuşturmaya çalıştı:

... her iki spesifik fonksiyonel yöntem - otoyollar, sokaklar, yollar ve köprüler, toplu taşıma, havaalanları ve havayolları, su temini ve su kaynakları, atık su yönetimi, katı atık işleme ve imha etme, elektrik enerjisi üretimi ve iletimi, telekomünikasyon ve tehlikeli atık yönetimi - ve bu şekilsel unsurları içeren kombine sistem. Bir altyapı anlayışı, sadece bu kamu işleri tesislerini değil aynı zamanda insanların ve malların taşınmasını, içme suyu ve diğer kullanımlarının çeşitliliğini sağlamayı, toplumun atık ürünlerinin güvenli bir şekilde elden çıkarılmasını, ihtiyaç duyulduğu yerde enerji sağlanmasını ve topluluklar arasında ve toplum içinde bilgi iletimini kolaylaştırmak için toplumsal talep ve fiziksel dünya ile etkileşime giren işletme prosedürlerini, yönetim uygulamalarını ve kalkınma politikalarını kapsar.   

Keynesyen ekonomisinde altyapı sözcüğü, yalnızca üretimi kolaylaştıran kamu varlıklarını tanımlamak için kullanıldı. Ancak aynı amacı taşıyan özel varlıklar için kullanılmadı. Bununla birlikte Keynesyen sonrası dönemlerde altyapı sözcüğü popülarite kazanmıştır. Herhangi bir teknoloji sistemi ya da işletme organizasyonundaki görülebilir içsel çerçeveyi akla getirmesi için giderek artan bir genellikle uygulanmıştır.

Altyapı ekonomisi

Altyapının sahipleri, hükümetler veya özel kamu hizmeti şirketi ya da demir yolu şirketi gibi özel şirketler olabilir ve ve altyapı bunlar tarafından yönetilebilir. Genel olarak, çoğu enerji ve telekomünikasyon şebekeleri özel mülkiyete ait olduğu halde, çoğu yollar, büyük limanlar ve havaalanları, su dağıtım sistemleri ve kanalizasyon şebekeleri kamuya aittir. Kamuya ait altyapı, vergiler, geçiş ücretleri veya ölçülü kullanıcı ücretleri ile ödenebilirken, özel altyapı genellikle ölçülü kullanıcı ücretleri ile ödenmektedir. Büyük yatırım projeleri genellikle uzun vadeli tahvil ihracı yoluyla finanse edilir.

Bu nedenle kamuya ait ve kamu tarafından işletilen altyapı, kamu sektörünün yanı sıra özel sektörde veya kamu-özel sektör ortaklıklarında geliştirilebilir ve işletilebilir. Örneğin Birleşik Devletlerde altyapı ile ilgili kamu harcamaları, 1950'den beri GSYİH'nin (Gayri Safi Yurt İçi Hasıla) %2,3'ü ve %3,6'sı arasında değişmektedir. Birçok finansal kurum altyapıya yatırım yapmaktadır.

"Sert" ve "yumuşak" altyapı

Sert altyapı, modern bir endüstriyel ulusun işleyişi için gerekli olan geniş fiziksel ağları ifade eder. Buna karşın, yumuşak altyapı, finansal sistem, eğitim sistemi, sağlık sistemi, yönetim sistemi, kolluk kuvvetleri ve acil servisler gibi bir ülkenin ekonomisini, sağlığını ve kültürel ve sosyal standartlarını koruması gereken tüm kurumları ifade eder. 

Altyapı hizmetleri

Mühendislik ve inşaat

Mühendisler genellikle "altyapı" teriminin kullanımını, büyük bir ağ şeklinde olan sabit varlıkları, diğer bir deyişle "sert" altyapıyı tanımlamakla sınırlarlar. Altyapıların daha genel tanımlamalarını yapmak için girişilen son çabalar, tipik olarak yapıların çoğunun ağ boyutuna ve varlıklar olarak ağlardaki yatırımların birikmiş değerlerine değinmiştir. Böyle bir çaba, altyapıyı, "bileşenlerinin sürekli değiştirilmesi ve yenilenmesi yolu ile sisteminin bir bütün olarak belirli bir hizmet standardında tutulması amaçlanan varlık ağı olarak tanımlar.

Sivil savunma ve ekonomik kalkınma

Sivil savunma planlamacıları ve gelişim ekonomistleri genellikle okullar ve hastaneler gibi kamu hizmetleri, polis ve yangınla mücadele gibi acil hizmetler ve temel finansal hizmetler dahil olmak üzere hem sert hem de yumuşak altyapıya değinmektedir. Merkezi ve bölgesel düzeyde devlet kurumları tarafından yapılan uzun vadeli altyapı yatırımlarını kamu özel ortaklıklarıyla birleştiren Altyapı temelli kalkınma kavramı, Asyalı, özellikle Singapurlu ve Çinli, Avrupalı ve Latin Amerikalı ekonomistler arasında popülerdir.

Askeri altyapı

Askeri stratejistler, kışlalar, karargahlar, havaalanları, iletişim tesisleri, askeri ekipman depoları, liman üsleri ve bakım istasyonları gibi üslerde konuşlu olsun veya operasyonlarla meşgul olsun, askeri güçlerin, desteklenmesi için gerekli olan tüm bina ve kalıcı tesisatları belirtmek için altyapı terimini kullanırlar.

Kritik altyapı

Kritik altyapı terimi, önemli ölçüde zarar görmüş ya da yok edilmişse, bağımlı sistemin ya da kuruluşun ciddi şekilde bozulmasına neden olan altyapı unsurlarını ayırmak için yaygın bir şekilde benimsenmiştir. Fırtına, taşkın veya deprem hasarları, örneğin nehir üzerindeki köprüler gibi belirli ulaşım yollarının kaybedilmesine yol açarak insanların tahliye edilmesini ve acil servislerin çalışmasını imkansız hale getirebilir. Bu güzergahlar kritik altyapı olarak değerlendirilecektir. Benzer şekilde, internet üzerinden hizmet veren bir rezervasyon sistemi, bir havayolu şirketi için kritik altyapı olabilir. Bu altyapı unsurları, doğal afetlerin ardından iyileştirme çabalarının odağıdır. Kritik altyapıya zarar verilmesi de bir kamu güvenliği tehlikesine neden olabilir.

Kentsel altyapı

Kentsel altyapı veya belediye altyapısı, sokaklar, su dağıtımı ve kanalizasyon gibi belediyelere ait ve onlar tarafından işletilen genel altyapı sistemlerini ifade eder. Bu, parklar, umumi havuzlar, okullar, hastaneler ve kütüphaneler gibi yumuşak altyapı ile ilişkili bazı tesisleri de içerebilir. 2016'dan itibaren, dünyanın en iyi üniversitelerinden biri olan EPFL, internet üzerinden, kentsel altyapıların temel özelliklerini ve kentsel altyapı yönetiminin temel ilkelerini kapsayan Kentsel Altyapıların Yönetimi üzerine açık bir kurs sunuyor.

Yeşil altyapı

Yeşil altyapı, arazi kullanım planlamaları ile ilgili kararlarda doğal çevrenin önemini vurgulayan bir kavramdır. Özellikle, doğal ekosistem ağları tarafından sağlanan "yaşam desteği" işlevlerinin altı çizilmektedir. Burada, uzun vadeli sürdürülebilirliği desteklemek için birbirine bağlılık vurgulanır. Örnekler, temiz su ve sağlıklı toprakların yanı sıra kasaba ve şehirlerde rekreasyon ve gölge ve barınak sağlama gibi daha antroposentrik işlevleri içerir. Kavram, doğal sistemlerin veya doğal sistemleri taklit eden, kirlenmiş su akışını işlemek için tasarlanmış mühendislik sistemlerinin kullanılmasıyla yağmursuyu akışının yerel seviyede yönetilmesi için uygulanabilir.

Marksizm

Marksizmde, altyapı terimi bazen diyalektik sentetik eş tabanda ve üst yapıda "taban" ile eş anlamlı olarak kullanılır. Bununla birlikte Marksist taban kavramı, altyapı teriminin Marksist olmayan kullanımından daha geniştir ve yasalar, yönetim, yönetmelikler ve standartlar gibi bazı yumuşak altyapıların Marksistler tarafından tabanın değil, üst yapının parçası olduğu düşünülür.

Altyapının diğer kullanımları

Diğer uygulamalarda altyapı terimi, bilgi teknolojisine, resmi olmayan ve resmi iletişim kanallarına, yazılım geliştirme araçlarına, siyasi ve sosyal ağlara veya belirli grup üyeleri tarafından tutulan inançlara atıfta bulunabilir. Bu daha kavramsal kullanımların altında yatan temel, altyapının ister bir şehir, bir ulus, bir şirket olsun isterse de ortak menfaatleri olan bir topluluk kümesi olsun, hizmet ettiği sistem ya da organizasyon için düzenleyici yapı ve destek sağlaması fikridir. Örnekler, BT (bilgi teknolojisi) altyapısı, araştırma altyapısı, terörist altyapı, istihdam altyapısı ve turizm altyapısıdır. Ham petrol ve petrol ürünlerinin taşınması ONGC (Oil and Natural Gas Corporation (Petrol ve Doğalgaz Şirketi)) tarafından yapılmaktadır.

Altyapı ile ilgili kavramlar

Altyapı kavramı, genellikle aşağıdaki çakışan veya ilgili olan kavramlarla karıştırılır.

Arazi iyileştirme ve arazi geliştirme

Arazi iyileştirme ve arazi geliştirme terimleri, bazı bağlamlarda altyapıyı içerebilen genel terimlerdir ancak, altyapı tartışması bağlamında altyapıya dahil olmayan daha küçük ölçekli sistemler ya da çalışmaları ifade edecektir. Çünkü bunlar, genellikle tek bir arazi parseliyle sınırlandırılmıştır; arazi sahibine aittir ve onun tarafından işletilmektedir. Örneğin, bir bölge veya ilçeye hizmet eden bir sulama kanalı altyapıya dahil edilecektir ancak, bireysel arazi parsellerinde bulunan özel sulama sistemleri, altyapı olarak değil, arazi iyileştirmeleri olarak değerlendirilecektir. Belediye hizmetlerine ve kamu hizmetleri şebekelerine yapılan hizmet bağlantıları, altyapı olarak değil de, arazi iyileştirmeleri olarak düşünülür.

Kamu işleri ve kamu hizmetleri

Kamu çalışmaları terimi, hükümete ait ve onun tarafından işletilen altyapının yanı sıra, okullar ve mahkeme binaları gibi kamu binalarını kapsar. Kamu çalışmaları genellikle, kamu hizmetlerini sunmak için gerekli fiziksel varlıkları ifade eder. Kamu hizmetleri genelde hükümet tarafından sağlanan altyapı ve hizmetleri içerir.

Gelişmekte olan ülkelerde altyapı

Yurt Dışı Kalkınma Enstitüsü'ndeki araştırmacılara göre, birçok gelişmekte olan ülkedeki altyapı eksikliği, ekonomik büyüme ve Bin Yıl Kalkınma Hedefleri'ne (Millennium Development Goals (MDGs)) ulaşmanın en önemli kısıtlamalardan birini oluşturuyor. Altyapı yatırımları ve bakımı özellikle Afrika'daki kara ile çevrili, kırsal ve seyrek nüfuslu ülkeler gibi alanlarda çok pahalı olabilir. Altyapı yatırımlarının 1990 ile 2005 yılları arasında Afrika'nın gelişmiş büyüme performansının yarısından fazlasına katkıda bulunduğu ve büyümeyi korumak ve yoksulluğun üstesinden gelmek için gerekli olan yatırımı arttırdığı ileri sürüldü. Altyapıya yapılan yatırım getirileri, telekomünikasyon (Bilgi ve İletişim Teknolojisi (BİT)) yatırımları için ortalama yüzde otuz ila yüzde kırk , elektrik üretimi için yüzde kırkın üzerinde ve yollar için yüzde seksen oranında gerçekleştiği için çok önemlidir.

Bölgesel farklılıklar

Hem tüketiciler hem de şirketler tarafından altyapıya olan talep, yatırım yapılan miktardan çok daha yüksektir. Asya'daki altyapı tedarikinin arz tarafında ciddi kısıtlamalar bulunmaktadır. Asya-Pasifik'e yapılan yatırım (yaklaşık 48 milyar ABD doları) ile neye ihtiyaç duyulduğu (228 milyar ABD doları) arasındaki altyapı finansmanı boşluğu her yıl 180 milyar dolar civarındadır.

Latin Amerika'da GSYİH'nın yüzde üçünün (yaklaşık 71 milyar ABD doları) talebi karşılamak için altyapıya yatırılması gerekecekti ancak, örneğin 2005 yılında sadece yaklaşık %2 yatırım yapıldı ve yaklaşık 24 milyar dolarlık bir finansman açığı kaldı.

Afrika'da, 2015 yılına kadar Bin Yıl Kalkınma Hedeflerini karşılamak için gerektiği hesaplanan %7'lik yıllık büyümeye ulaşmak için, GSYİH'nin yaklaşık yüzde on beşi veya yılda 93 milyar ABD doları kadar bir altyapı yatırımı gerekecektir. Kırılgan ülkelerde, GSYİH'nın yüzde otuz yedisinin üzerinde bir miktar gerekli olacaktı.

Altyapı finansman kaynakları

Şu anda, finansman kaynağı sektörler arasında büyük farklılıklar göstermektedir. Bazı sektörlere, hükümet harcamaları, bazılarına denizaşırı kalkınma yardımı (overseas development aid (ODA)) ve bazılarına da özel yatırımcılar hakimdir.

Sahra Altı Afrika'da, hükümetler toplam 24,9 milyar dolarlık harcamanın 9,4 milyar dolarlık kısmını harcamaktadır. Sulamadaki neredeyse tüm harcamaları hükümetler yapmaktadır. Taşımacılık ve enerji alanında yatırımın büyük kısmı devlet harcamasıdır. BİT'te ve su temini ve sanitasyonunda, özel sektör, sermaye harcamalarının çoğunu temsil etmektedir. Genel olarak, bunlar arasında yardım, özel sektör ve OECD üyesi olmayan finansörler hükümet harcamalarını aşmaktadır. Özel sektör harcamaları tek başına devlet sermaye giderlerine eşittir. Oysa çoğunluk BİT altyapı yatırımlarına odaklanmıştır. Dış finansman 2000'li yıllarda (on yıl) arttı ve Afrika'da tek başına dış altyapı yatırımları 2002'de 7 milyar ABD dolarından 2009'da 27 milyar ABD dolarına yükseldi. Özellikle Çin, önemli bir yatırımcı olarak ortaya çıktı.